ПИШУВА:
Катерина Шекеровска – Димовска
katerina@pedijatar.mk
„Препораките на СЗО (Светската здравствена организација) се дека секој човек на возраст од 50 години треба да ја направи својата прва колоноскопија. Доколку во поблиското семејство на личноста постои веќе друго лице со дијагностициран рак на дебело црево, тоа лице првата колоноскопија треба да ја направи на 40-годишна возраст“, објаснува доц. д-р Андреј Николовски, општ хирург – супспецијалист по абдоминална хирургија во клиничката болница „Жан Митрев“.
Колоректалниот карцином е трет најчест карцином во светот, со околу 10 % од сите случаи на рак и е втора водечка причина за смртни случаи поврзани со рак во светот (според СЗО). Болеста е подмолна и во почетната, рана фаза не дава симптоми. „Ризик фактори асоцирани со зголемен ризик од појава на рак на дебело црево се староста, фамилијарен (наследен) фактор, присуство на полипи во дебелото црево кои не се извадени, одредени претходно дијагностицирани болести на дебело црево, претходна малигна болест на друго место, додава доц. д-р Николовски.
Колоректалниот карцином е трет најчест карцином во светот, со околу 10 % од сите случаи на рак и е втора водечка причина за смртни случаи поврзани со рак во светот (според СЗО). Што всушност претставува ракот на дебелото црево?
Доц. д-р Николовски: Рак на дебело црево е малигна болест. Се манифестира со појава на раст на ткиво со потекло од неговата лигавицата кое не подлежи на контрола од страна на самиот организам и како такво има неконтролирачки раст (локално). Покрај локалниот раст, често се шири низ лимфните и крвните садови на засегнатата регија како последица на што дава далечни метастази во други органи (најчесто во црниот дроб).
Кои се ризик факторите поврзани со неговата појава, со оглед на фактот дека се уште се трага по конкретната причина за појава на болеста?
Доц. д-р Николовски: Ризик фактори асоцирани со зголемен ризик од појава на рак на дебело црево се староста (поголема возраст значи поголема шанса за појава на рак), фамилијарен (наследен) фактор (родители, браќа и сестри, чичковци, тетки, вујковци, вујни), присуство на полипи во дебелото црево кои не се извадени, одредени претходно дијагностицирани болести на дебело црево (Кронова болест, улцерозен колитис, фамилијарна аденоматозна полипоза), претходна малигна болест на друго место (рак на дојка, јајник, панкреас, матка, па дури и рак на друг дел на дебелото црево).
Кои се симптомите на карцином на дебелото црево и кога почнуваат да се манифестираат?
Доц. д-р Николовски: Во почетна и рана фаза на болеста, најчесто нема симптоми. Тие се манифестираат во локално напреднатата фаза кога туморот веќе е доволно пораснат за да ја намали проодноста на дебелото црево во тој дел правејќи делумна или целосна опструкција или пак спонтано да прокрвави. Симптоми од пречки од опструктивна природа се манифестираат преку отежнато празнење на цревата (запек и/или течни столици), болки во стомакот во вид на сечење, подуеност на стомакот и неможност за испуштање на гасови. Доколку туморот крвави, тоа може да се манифестира со појава на крв во столицата и/или слабеење на крвната слика (слабокрвност или анемија).
Ризик фактори асоцирани со зголемен ризик од појава на рак на дебело црево се староста (поголема возраст значи поголема шанса за појава на рак), фамилијарен (наследен) фактор (родители, браќа и сестри, чичковци, тетки, вујковци, вујни), присуство на полипи во дебелото црево кои не се извадени, одредени претходно дијагностицирани болести на дебело црево (Кронова болест, улцерозен колитис, фамилијарна аденоматозна полипоза), претходна малигна боест на друго место (рак на дојка, јајник, панкреас, матка, па дури и рак на друг дел на дебелото црево)
Како се дијагностицира ракот на дебелото црево?
Доц. д-р Николовски: Дефинитивна дијагноза на рак на дебело црево се поставува со земање на дел од туморот (биопсија) за време на колоноскопски преглед на дебелото црево и негова микроскопска анализа.
Како и кај другите болести, раната дијагноза е еден од предусловите за успешноста на лекувањето. Кога треба да се започне со скрининг за рак на дебелото црево?
Доц. д-р Николовски: Препораките на СЗО (Светската здравствена организација) се дека секој човек на возраст од 50 години треба да ја направи својата прва колоноскопија. Доколку во поблиското семејство на личноста постои веќе друго лице со дијагностициран рак на дебело црево, тоа лице првата колоноскопија треба да ја направи на 40-годишна возраст.
Карциномот на дебело црево се третира со операција (хируршки). Операцијата може да се изведе по отворен пат (со голем рез на предниот стомачен ѕид) и лапароскопски. Предностите на лапароскопскиот пристап се огледаат во помалата постоперативна болка, побрзо мобилизирање на пациентот, побрзо воспоставување на цревната функција, пократкиот болнички престој и подобриот естетски ефект
Која е врската помеѓу храната и појавата на рак на дебелото црево?
Доц. д-р Николовски: Постојат многу студии кои укажуваат дека одреден тип на храна го зголемува ризикот од појава на рак на дебелото црево. Тие студии се базирани на комплексни статистички анализи во кои биле вклучени одреден број на испитаници, како и одредена група на прехранбени продукти. Докажана е врската помеѓу употреба на храна богата со тешки масти (заситени масни киселини), пржена храна, често користење на свинско, говедско и пилешко месо, поретки дневни оброци (помалку од 3 оброка на ден) и зголемениот ризик од појава на дебелоцревен рак.
Кои се превентивните мерки кои може да ги намалат шансите за развој на болеста?
Доц. д-р Николовски: Врз намалување на ризикот од појава на рак на дебело црево не можеме да влијаеме комплетно. Секако употребата на многу овошје, зеленчук, умереното и несекојдневно користење на месо како и почести оброци во тек на денот може да имаат позитивно влијание.
Како се третира и кои се предностите на лапароскопската операција на карцином на дебелото црево?
Доц. д-р Николовски: Во основа, карциномот на дебело црево се третира со операција (хируршки). Операцијата може да се изведе по отворен пат (со голем рез на предниот стомачен ѕид) и лапароскопски. Предности на лапароскопскиот пристап се огледаат во помалата постоперативна болка, побрзо мобилизирање на пациентот, побрзо воспоставување на цревната функција, пократкиот болнички престој и подобриот естетски ефект.
Отстранетиот дел на цревото заедно со туморот подлежи на микроскопска анализа која дава одговор за типот на туморот како и за статусот на неговото локорегионално ширење. Врз основа на тоа, се утврдува стадиумот на болеста кој пак понатаму диктира дали лекувањето тука ќе заврши или ќе има потреба од дополнителна (адјувантна) хемотерапија според одреден протокол.
Кои се најчестите предизвици со кои се соочуваат пациентите после третманот?
Доц. д-р Николовски: Во раниот постоперативен период пациентите често се соочуваат со зголемен број на столици (неколку на ден), но тоа е само привремено. Останатиот дел на дебелото црево ја презема комплетно функцијата и бројот на дневни столици се нормализира во рамки на вообичаените. На пациентите не треба да им се дава специјална постоперативна диета и треба да се охрабрат да јадат сé со цел да го подобрат својот нутритивен статус кој во постоперативниот период бил нарушен.
