Пишува Сања Наумовска/sanja@panacea.mk
Летото ни е на прагот, кога вообичаено заминуваме на езеро или на море за да уживаме во капење и сончање. Сепак, колку сончевите зраци се добри за нас, особено за нашата кожа е прашање кое е актуелно повеќе децении наназад.
Сонцето денес е докажано дека има бројни штетни влијанија на кожата, вклучително и ризик од развивање на рак на кожа. Покрај тоа после долготрајно изложување на УВ зрачење кожата ги губи својата еластичност и дехидрира, се менува структурата на колагенот, кој е еден вид потпирач на кожата.
За влијанието на УВ зраците, за начините на заштита на кожата од сонце и превенцијата од заболувања, разговараме со доц. д-р Андреј Петров, специјалист дерматовенеролог.
Д-р Петров, какво е влијанието на УВ зраците на кожата?
Доц. д-р Петров: Порано беше многу „ин“ да се вратите исцрнет од сонце. Сонцето денес е докажано дека има бројни штетни влијанија на кожата, вклучително и ризик од развивање на рак на кожа. Причинската релација меѓу влијанието на кожата и појавата на рак на кожа, преку предизвикување на генетски мутации, кај личности кои се предиспонирани на тоа, е докажана. Нездравото сончање ја оштетува кожата. Докажана е улогата на сонцето во стареењето на кожата, но и во развојот на генските мутации кои ги предизвикува УВ зрачењето.
Кои се можните последици за нашето здравје, доколку не се заштитиме од сончевото зрачење?
Доц. д-р Петров: Кожата ги губи својата еластичност и дехидрира, се менува структурата на колагенот, кој е еден вид потпирач на кожата. Особено, предвремето стареење на кожата е поврзано со засилена изложеност на сонце. Доколку не се заштитиме од сонце сите овие структурни промени на кожата со тек на време ќе остават свои последици, кои можат да бидат и од типот на хронични промени на кожата кои немаат сериозни последици на нашето здравје, но исто така може да предизвика и сериозни здравствени проблеми, малигни болести на кожата.
Како да ги препознаеме последиците од УВ зрачењето?
Доц. д-р Петров: Она што секогаш е предност кога е во прашање кожата е што ни е достапна за преглед. Можеме да направиме самопреглед. Секоја промена која отстапува од тоа што сме навикнале да го гледаме на нашата кожа треба да биде доволна индикација да побараме медицински преглед од страна на дерматолог. Ние често пати го сугерираме таканареченото АБЦДЕ правило за самопреглед на бенки.
АБЦДЕ правилото за бенки е акроним од англиските зборови кои покажуваат промена на формата, границите на бенката, бојата, големината или нејзина трансформација со тек на времето и е златен стандард на самопреглед кој секој може да го примени.
Ако видиме дека некоја бенка се променила нема што да размислуваме време е да се јавиме на лекар. Не треба да се уплашиме од тоа, бидејќи најголем дел од промените што ќе ги регистрираме ќе се увиди дека се безопасни, но затоа пак, доколку се најде нешто сомнително ќе треба да се отстрани.
Често пати ќе чуеме во Македонија дека бенките не треба да се чепкаат. Тоа е погрешно. Самата интервенција не може да ни наштети на здравјето, но може да ни го спаси животот ако е направена навреме. Ако е нешто малигно треба да се отстрани. Со тоа што ќе го чуваме нема да помине. Денес е докажано дека механичката траума врз некоја бенка како што е операција или пак биопсија не може да предизвика малигна трансформација на промената. Тоа е нонсенс.
Кои се последиците од краткотрајно, а кои од доготрајно изложување на сонце?
Доц. д-р Петров: Генерално, краткотрајното (акутно) изложување на сонце може да предизвика соларен еритем, оние изгореници од сонце низ кои сите понекогаш сме поминале, но исто така, денес е утврдено и влијанието на акутните изгореници во младоста со подоцнежен развој на најмалигниот тумор и најопасен тумор на кожата малигниот меланом. Има студии кои ја покажуваат поголемата фреквенција на меланомот кај луѓе кои во младоста имале силни изгореници од сонце.
Долготрајната експозиција на сонце која може да е професионална или пак рекративна, доведува до стареење на кожата пред време, но во исто време е и ризик за појава на бројни прекацерози, но и одредени карциноми на кожата, кои доколку рано се откријат многу успешно се третираат.
Често пати ме прашуваат пациентите особено оние од поубавиот пол, докторе кој крем да го употребам против стареење? Мојот одговор е- најдобра превенција против стареење на кожата е заштита од сонце. Секојдневна.
Во Америка се смета дека е доволен за секојдневна употреба заштитен фактор SPF 30. И тоа е препорачано од Американската академија за дерматологија.
Постојат ли посебни ризични групи и кои се тие?
Доц. д-р Петров: Се разбира. Има ризични групи. Тоа се пред се луѓето кои се професионално изложени на сонце секојдневно- земјоделци, градежни работници, морнари, возачи бидејки УВ зраците продираат низ стакло итн. Исто така луѓе со светла боја на кожата, светли очи класифицирани со кожни типови 1и 2 спрема Фицпатрик, но и оние кои имаат одредено генетско оптоварување и историја за малигна болест на кожата во семејството.
Што подразбира заштита од УВ зрачење?
Доц. д-р Петров: Секој тип на заштита од сонце. Употреба на кремови со заштитен фактор СПФ 50+. Има кремови со хемиски и физички филтри. Имаат свои предности и мани, но се добри за употреба. Во Европа и кај нас подостапни се оние со хемиски филтри. Но, во исто време и употреба на заштита од сонце со капи, соодветна облека, користење на сенки. Избегнување на сонце помеѓу 12 и 16 часот, тогаш кога е најсилно во летниот период. Сето тоа е од корист.
Кога треба да започнеме со заштита на кожата од сонце, дали треба и во пролет, дали и тоа сонце е штетно?
Доц. д-р Петров: Преку цела година!
Во тек на годината да користиме крем кој содржи фактор 30, а кога се изложуваме на сонце на плажа во тек на летните месеци да преминеме на крем со фактор 50.
Но, пролет е вистински момент кога треба да се префрлиме ментално дека доаѓа сончев период и треба да се подготвиме за да се заштитиме. Често пати кога спортувам на кејот на Вардар, се случува да ме застанат сограѓани со прашање како да се заштитат од сонце и на сите им го советувам истото- користете крем со заштитен фактор за сонце. Нормално, дека некогаш ќе заборавиме со сите обврски кои животот ги носи, но тоа не треба да биде правило. Во Европската унија има регулатива која налага дека и во козметичките кремови мора да има фактор за заштита од сонце.
Какво е влијанието на сонцето на сооздавањето рак на кожа?
Доц. д-р Петров: Сонцето е докажан карциноген, утврден од Светската здравствена организација. Во Америка во студии е покажано дека 67% од младите под 30 години имале акутна ерупција на изгореници на кожата од сонце. А тоа е фактор на ризик за подоцнежен развој на меланом! Во суштина постојат две различни заболувања за кои треба да бидеме свесни, а се подведуваат под формулацијата рак на кожа. Меланомот (тој потекнува од пигментните клетки) е најчестата причина за смрт од кожните болести, за кој покрај акутните изгореници од сонце во младоста документирани се и останатите ризик фактори, светла кожа, семејна историја за меланом, поголем број на бенки по телото. Вториот тип на рак на кожа се карциномите кои потекнуваат од епителните клетки, кои не се толку животно загрижувачки, а кај кои хроничната(кумулативна), секојдневна изложеност на сонце е главниот ризик фактор. Колку е таа подолга, толку ризикот е поголем. Овие карциноми едноставно се лекуваат за разлика од меланомот, но никако не смее да се остави да се развиваат и шират со години бидејќи растејќи постепено го изгризуваат ткивото и може да доведат до деформации, а некои од нив и да се прошират и на други органи. Македонија е земја со многу сонце и нашето население има и професионална изложеност на сонце, заради тоа треба на време да се заштитиме.
Како се дијагнистицира ракот на кожа?
Доц. д-р Петров: Освен самопрегледот за кој зборував претходно, т.н. АБЦДЕ правило, битно е навремено да се отиде на доктор, да се посети најблискиот дерматолог, да се направи клинички преглед. Често пати е потребно да се направи и дермоскопија, која за некаде 30-50 отсто го подобри раното откривање на рак на кожа. Се разбира, конечно секој тип на тумор се докуметира со хистопатологија со земање на биопсија и примерок од ткивото. Важна работа е и следењето на пациентите со посебен ризик, редовно, еднаш годишно со дигитална ХД дермоскопија, која кај нас ја правиме со Мол макс системот за дермоскопија. Особено важно е дигиталната архива да постои, заради можност за споредба.
Каков е третманот?
Доц. д-р Петров: Третманот зависи од типот на туморот. Може да е различен, од примена на одредени локални цитостатици, преку смрзнување со азот, до хируршко отстранување во здраво спрема соодветните медицински протоколи. Мал број од пациентите бараат натамошен онколошки третман. Ние во нашата болница имаме соодветен конзилијарен мултидисциплинарен пристап кај таквите пациенти.
