Пишува: Катерина Шекеровска-Димовска/katerina@panacea.mk
Неодамна, за првпат во Македонија, во рамките на Универзитетската Клиника за гастроентерохепатологија, беше отворен Кабинет за клиничка исхрана, каде совети може да добијат пациенти, кои имаат потреба од артефицијална исхрана (ентерална или парентерална). Овој тип на исхрана се дава во ситуација кога пациентот не може да јаде и пие, што е често случај, на пример, поради некоја операција. На тема ентерална прехрана поразговаравме со доц. д-р Калина Гривчева-Старделова, гастроентерохепатолог и Претседател на Македонското здружение за ентерална и парентерална исхрана.
Д-р Калина, што претставува ентералната исхрана и кој е основниот концепт на кој се базира?
Доц. д-р Гривчева-Старделова: Ентерална исхрана е секоја храна која е подготвена така што да може да биде апсорбирана на ниво на тенко црево. Постојат различни типови: храна која е само додаток на оралната прехрана и прехрана кога пациентите се хранети исклучиво со вакви формули. Тие се различни по состав во зависност од тоа колку имаат проценти на масти, протеини или шеќери во својот состав, па се поделени на полимерни, олигомерни и мономерни формули. Оспособени се за поедини болести, имаме посебни формули за дијабетичари, посебни за црнодробни слабости, посебни за пациенти на детска возраст, посебни за лица со заболени бубрези, за тешки пациенти… Во принцип, за секоја состојба, според генерално пресметаните потреби на состојбата.
Ентералната со парентералната исхрана не се исклучуваат, знаат да се надополнуваат
Ги преферирате формулите, која е нивната предност?
Доц. д-р Гривчева-Старделова: Формулите се мој избор. Ние сите сакаме на нашите пациенти, на нашите болни да им дадеме најдобро. Ќе купиме најубаво месо сметајќи нели дека има протеини, ќе ставиме моркови и ред други работи… Но кога ќе го свариме месото доминантни се мастите. Значи, ние не можеме со дома подготвена храна, без оглед колку се добри и квалитетни, скапи состојките, да гарантираме дека тоа што ќе му го спремиме на болниот ќе има доволно сооднос, оној квалитетен сооднос којшто ни треба: протеини, масти и јаглехидрати, па витамини, микроеленти во трагови, се она што му е потребно на организмот да функционира како што треба. На овој начин сум сигурна дека пациентот ќе го добие она што ќе му го препишам.
Која е разликата помеѓу ентералната и парентералната прехрана?
Доц. д-р Гривчева-Старделова: Разликата е голема. Ако гледаме историски, почнато е со парентералната затоа што сме хранети од деца. Но историско гледано, од свесното давање на таа артефицијална прехрана, е почнато со ентералната. Од 60-тите години кога се првпат дадени парентералните раствори е видено дека сите оние раствори, потребни продукти и масти може да одат во вена, и аминокиселини кои се составот на протеините кои овозможуваат да се синтетизираат протеините, може да одат преку вена, а не само шеќери и физиолошки раствори, и со воодушевување е почнато со парентралната исхрана. Но, со тек на времето се видело дека постојат многу компликации, па се појавуваат и студии: „Дали е тоа лек или отров?!“ Во суштина, парентералната прехрана е нешто што ни овозможува таму кај што нема друг пристап да му дадеме на пациентот храна.
Дефинитивно е лек, но лек кој ние мора да го контролираме. Мора да бидеме внимателни, внимателно да ги пресметаме потребите на пациентите и мора да правиме редовни контроли на лабораториските параметри, заради оние сите можни и потенцијални и реални компликации, кои може да ги предизвика долготрајниот третман со парентерална исхрана.
Ентералната со парентералната исхрана не се исклучуваат, знаат да се надополнуваат.
Кога се почнува со ентерална исхрана? Односно кои заболувања се индикација за овој тип на прехрана?
Доц. д-р Гривчева-Старделова: Речиси сите. Големи се индикациите за ентерална исхрана. Од друга страна, многу малку се контраиндикации и имаме релативни контраиндикации. Во првите 24 часа по акутната фаза на болеста се одбегнува каква било прехрана. Веднаш после операција се одбегнува каква било прехрана, а се оди само со декстроза и физиолошки раствор, не се даваат масти и протеини, Меѓутоа, потоа, кога е пациентот безбеден, кога нема хипоксија, кога нема параметри, кои ќе покажат дека не е безбедно, веднаш се оди со парентерална, а таму кај што е можно со ентерална или барем неколку капки ентерална. Се помалку се контраиндикации за ентерална, па дури и во состојби на илеус, преплет на црева, кога има прскање на некој шуплив орган и тоа оди веднаш на операција, сигурно нема да го храниме пациентот, но релативно брзо после тоа може да се започне со прехрана.
Она што порано се сметаше дека, на пример, кај акутен тежок хепатит никако не смее да се дава ентерална прехрана сега веќе зборуваме за рана 48 часа или касна 72 часа по акутната фаза, на ентерална прехрана.
Големи се можностите и за комбинација и само за ентерална прехрана. Затоа што така ги чуваме вените на пациентот и оневозможуваме тромбози и сите можни компликации.
-
На крајот на денот ќе сфатиме дека ако пациентот е потхранет, ако не му се сите параметри добри, неговото лекување е компромитирано. За која било болест. Оперативниот исход е полош и затоа инсистирам на сите тие курсеви да имаме партиципанти од сите области – и педијатри, и хирурзи, и гастроентеролози, и анестезиолози, па и интернисти,
Адриатик клуб за клиничка прехрана е нешто со кое особено се гордеете, а годинава, за првпат во Македонија е отворен и Кабинетот за клиничка прехрана, кој функционира во рамки на Универзитетската клиника за гастроентерохепатологија.
Доц. д-р Гривчева-Старделова: Адриатик клубот за клиничка прехрана го формиравме пред 15 години и многу сум горда на него. Пред 16 години бев иницијатор да се формира Македонското здружение за ентерална и парентерална исхрана. Тогаш на состанок во Хрватска се најдовме тројца претседатели: од Хрватска, Босна и Македонија и видовме дека и покрај тоа што во тоа време војната на екс ју-просторите беше скоро, ние одлично функционираме и имаме исти проблеми. А основен проблем е недостигот на знаење околу ентералната и парентералната исхрана кај нашите колеги. Веќе наредната година се договоривме да се овозможи едукација на нашите колеги така што би правеле еднаш годишно базични курсеви и веќе есента во Загреб имавме состанок – Здруженијата за парентерална исхрана на Македонија, Србија, Босна, Хрватска и Словенија и се договоривме да направиме едно заедничко здружување на силите – Адриатик клуб за клиничка прехрана, кое имаше за обврска еднаш годишно да прави базични курсеви во различна земја. Првиот базичен курс беше пред 14 години во Охрид, а догодина ќе биде 15 година и 14 курс. Она што нас посебно не прави горди е што во Клубот ни се придружија, аплицираа Бугарите и тие се сега членови, па Грците, и тие станаа членови, па Турците, потоа аплицираа Кипраните, оваа година бевме на Кипар, аплицираа и Унгарците, и нив ги примивме, Италијаните ни се гости кои не организираат курсеви, но се членови. Добро е што земјата домаќин има можност за поголем број на партиципанти, обично се 4 партиципанти плус предавач од секоја земја, додека домаќинот има по 10-15. Догодина ќе се одржи од 5 до 7 април во Охрид, трет пат Македонија ќе биде домаќин.
Се обидуваме да ги заинтригираме младите колеги да препознаат дека клиничката исхрана е многу битна. Европското здружение за ентерална и парентерална исхрана и метаболизам (ЕСПЕН) и цела Европска Унија го препознава проблемот на клиничка потхранетост. Тоа е она што кажав: вие на пациентот ќе му препишете што му е потребно, но не сте сигурни дали ќе го добие. Со таа цел, во Хрватска веќе постои, а ние годинава го отворивме Кабинетот за клиничка прехрана, во моментов се дадени документи да работиме и клиничка студија за клиничка потхранетост. Кабинетот е осмислен да дава совети од областа на ентерална, парентерална прехрана, па и диета спрема одредено заболување, а штом добиеме можност, ќе пратиме и циркуларно писмо до сите болници за совети.
Суштината е во следново: на крајот на денот ќе сфатиме дека ако пациентот е потхранет, ако не му се сите параметри добри, неговото лекување е компромитирано. За која било болест. Оперативниот исход е полош и затоа инсистирам на сите тие курсеви да имаме партиципанти од сите области – и педијатри, и хирурзи, и гастроентеролози, и анестезиолози, па и интернисти, да добијат сознанија и да размислуваат. Можеби нема да знаат се, но ќе знаат каде да го пратат пациентот. Тоа е разликата помеѓу добар и лош доктор. Добриот доктор го знае прашањето, а одговорот ќе се најде.
