Пишува Сања Наумовска/sanja@panacea.mk
Аутизмот претставува неуроразвојно пореметување, со кое, се проценува дека се соочува околу еден отсто од популацијата во светот. Некои светски статистики покажуваат дека појавата на аутизмот годишно се зголемува од 10 до 17 отсто. Првите знаци на аутизмот најчесто се забележуваат во втората година од животот на детето, но може да се забележат и многу порано, од шестиот до 12 месец.
За оваа состојба на модерното време и за тоа тоа колку е важно подигнувањето на свесноста за аутизмот, на Светскиот ден на лицата со аутизам, 2 Април, разговараме со прим. д-р Мери Бошковска, психијатар за деца и млади.
Што претставува аутизмот?
Прим. д-р Бошковска: Денес се знае дека аутизмот претставува неуроразвојно пореметување или поедноставно кажано децата со аутизам се раѓаат со поинакво функционирање на мозокот и нервниот систем кој доведува до промени во нивниот емоционален, социјален и сознаен развој. Се проценува дека во светот околу еден посто од популацијата го има овој проблем или дека едно од 88 деца има аутистичен спектар на нарушување. Во последните децении ова пореметување е во пораст и во западните земји и во САД.
Официјални податоци за тоа колку лица со аутизам има во Македонија сѐ уште нема но, ние клиничарите, кои секојдневно работиме на рана дијагностика и препознавање на првите знаци или промени во однесувањето кај детето, забележуваме поголема зачестеност за разлика од пред дваесеттина години. Секако дека за тоа има удел и зголемената општествената свест за овој проблем како и подобрените дијагностички критериуми кои го раграничуваат од други состојби (како на пример менталната ретардација). Некои светски статистики покажуваат дека појавата на аутизмот годишно се зголемува од 10 до 17 отсто. За ова зголемување нема објаснување. Што е причината за појавата на аутизмот едноставно е непознато. Достапните научни докази укажуваат на различни комбинации на фактори кои причинуваат аутизам-повеќекратни генетски компоненти кои може сами да предизвикаат аутизам или во комбинација со факторите на средината кои сѐ уште не се познати.
Колку се важни раното препознавње и раната дијагностика?
Прим. д-р Бошковска: Првите знаци на аутизмот најчесто се забележуваат во втората година од животот на детето, но може да се забележат и многу порано, од шестиот до 12 месец. Родителите се тие кои први ги забележуваат првите симптоми, дури пред педијатрите. Клинички показатели кои укажуваат на сомнение за пореметување од аутистичен спектар се кога детето не воспоставува контакт со очи кога некој му се обраќа, , не реагира на името, не извршува едноставни вербални налози / како што се,,дај, дојди, седи и сл/, не кажува зборови со значење „мама“ и „тато“, на барање не ги покажува деловите на телото /око, нос, уста/, не покажува со показалецот кон предметите кои го опкружуваат, не мафта со рачето и не кажува „чао“.
Вообичаено е детето на 12 месеци да почнува да кажува први зборови со значење и ја започнува интеракција со социјалното опкружување со што говорот постепено почнува да се збогатува но кај овие деца тоа изостанува. Подоцна се јавуваат и други промени кои укажуваат на овој проблем, а тоа е детето често мафта со рачињата или се окупира со нив, оди на прсти, доколку говорот се развие тој не е функционален, може да биде говор кој е неразбирлив, кога нешто сака детето ги фаќа родителите за рака и ги носи кон посакуваниот предмет без при тоа да користи гестови, односно невербална комуникација….. Говорот и моторната активност како и контактот со луѓето од неговото најблиско опкружување се голем показател дали детето има типичен или атипичен развој. За жал, раната дијагноза се случува најчесто кога детето има три или четири години и покрај укажувањето на родителите дека кај детето постоел проблем и претходно.
Првите алармантни знаци може да се забележат помеѓу 14 и 19 месец кога родителите и самите загрижени се обраќаат во тој период за консултација. Родителската загриженост и стравови никогаш не треба да се потценуваат од страна на стручните лица, односно педијатрите. Дијагнозата најчесто ја воспоставува детскиот психијатар со други стручни профили дефектолог, логопед….
Кои се раните интервенции и каков е третманот за децата со аутизам?
Прим. д-р Бошковска: Ако родителите ги забележат овие промени треба да се обратат до стручно лице каде ќе се изврши изврши опсервација и проценка на однесувањето и развојот на детето за да се констатира конкретно за што се работи. Потоа ќе бидат препорачани рани интервенции, односно третмани. Исто така паралелно и родителите ќе добијат насоки како преку игра да ја стимулираат и подобрат интеракцијата и комуникацијата со детето дома. Со раната дијагностика и навреме започнатиот ран третман, во најголем број на случаите би можеле да се ублажат симптомите и да се спречи развојот на несаканите карактристични однесувања. Истражувањата покажуваат дека оние деца кои се вклучени во програми во најраната возраст долгорочно покажуваат поголем напредок и подобрување на социјалната интеракција и целокупниот развој на детето.
Причините за започнување порано е и фактот дека со годините се намалува пластицитетот на мозокот и потешко се усвојуваат нови вештини. Главните цели на интервенциите се поттикнување и насочување на детето. Раните третмани ја зголемуваат способноста за усвојување на нови вештини со цел подобрување на потешкотиите во комуникацијата. Токму затоа го потенцираме знечењето на раната дијагностика и започнувањето на раните интервенции. Важно е да се работи на самостојноста, функционална комуникација, развивање на когнитивните способности, социјалните компетенции, развој на играта и сузбивање на несаканото однесување со проактивни мерки. Специфичните цели на раните интервенции треба да бидат насочени кон секое дете посебно, зависно од возраста, развојното отстапување, специфичните потешкотии, но и силните особини/страни на детето како и потребите на целото семејство.
Најчестите интервенции кои се практикуваат во нашата земја се дефектолошки и логопедски третмани, третмани на сензорна интеграција, терапија низ игра, употреба на PEKS, како и структурирани бихејвиорални интервенции. Улогата на родителите во терапевтскиот процес има многу важно место.
