Пишува:Александра Стојановска/saska@panacea.mk
“Третирајте ја псоријазата сериозно“ е слоганот со кој оваа година Интернационалната федерација на заболени од псоријаза го одбележува 29 Октомври – Светски ден на псоријазата. По тој повод, разговаравме со директорката на Универзитетската Клиника за дерматологија, прим. д-р Нина Цаца-Биљановска, која всушност е прв магистар во оваа институција од областа на псоријазата. Во својата професионална кариера, д-р Цаца – Биљановска има едногодишен престој во САД, каде се усовршувала токму за псоријазата и имунитетот, стручни посети и едукации во Германија и Холандија, а нејзините стручни трудови се постојано дел од меѓународните списанија.
Каква болест всушност е псоријазата и зошто годинава апелот од Интернационалата федерација е таа да се третира, односно да се сфати сериозно?
Прим. д-р Цаца – Биљановска: Псоријазата е една од најчестите хронични кожни болести во Македонија. Приближно шест до осум проценти од пациентите кои ги посетуваат дерматолошките амбуланти боледуваат од псоријаза. Станува збор за хронична, генетски одредена, имунолошки посредувана автоимуна болест, понекогаш придружена со артрит. Кај псоријазата, всушност, во имунолошки посредуваната системска воспалителна реакција е вклучена комбинација на генетска склоност и фактори на околината. Основната клиничка карактеристика на псоријатичната болест е црвена, со боја на лосос папулаи/или плочка, јасно ограничена од околината, покриена со сребренобелузлави лушпи, кои со лесно гребење се одлепуваат како кај свеќа. Со болеста се зафатени околу два до три проценти од целото население. Станува збор за видлива кожна болест, може да брои неколку лезии, но и да зафати голема површина на кожата, да го нагрди изгледот на кожата и со тоа да има големо влијание врз квалитетот на живот на пациентот, со висок степен на други психосоцијални проблеми и состојби. Псоријатичарите се чувствуваат стигматизирани, хендикепирани се во извршување на нивните рекреациони активности, тешко и мачно им е секојдневното домашно и професионално живеење. Најсилно е влијанието на болеста врз психолошката состојба на пациентот, така што некои од болните со псоријаза развиваат чувство на изолираност, отфрленост и осаменост, дури и комплекс на помала вредност, намалена самодоверба.
Кои се причините за појава на псоријазата? Колкав удел има генетскиот фактор и кога и кај кого се појавува?
Прим. д-р Цаца – Биљановска: Светската преваленца на псоријазата значајно варира во различни региони на светот и се рангира од 01.-3 отсто. Во Македонија од псоријаза боледуваат околу 1-2 отсто. Во појавувањето на псоријазата не постои сигнификантна разлика меѓу обата пола и кај различните возрасни групи. Сепак, врвот на инциденцата се гледа во вотората и третата декада од животот, иако псоријазата може да се појави во било која возраст, од најраната детска, до сенилната.
Псоријазата има многу силна генетска компонента, но трансмисијата е комплексна.
Приближно една третина од пациентите имаат позитивна фамилијарна анамнеза. Степенот на наследување е 8-10 отсто со еден псоријатичен родител и 30-40 отсто со два заболени родители. Се смета дека наследувањето на псоријазата е полигенетско, односно станува збор за комбинација на повеќе гени сместени на различни хромозоми. Клучна улога имаат гени на краткиот крак на 6-от хромозом, чија основна улога е регулирање на имунолошкиот одговор. Имунолошките фактори и Т-лимфоцитите кои учествуваат во имунолошкиот одговор, всушност се двигатели на воспалителниот процес кај псоријазата. Резултат на таа имунолошка активација е воспалителна реакција и забрзано создавање, делба на епителните клетки на кожата, т.н. кератиноцити. Во нормални услови кератиноцитите од основниот, базалниот слој на епидермисот до површината на кожата патуваат 28-30 дена, при што се одвива нивното созревање. Кај псоријазата овој циклус е значително скратен и трае само 3-5 дена, клетките не можат да созреат и природно да отпаднат, туку се напластуваат, притоа создавајќи дебели сребрено бели лушпи, на претходно формираните црвени плочки.
Која е клиничката слика на оваа болест, како таа се манифестира?
Прим. д-р Цаца – Биљановска: Псоријазата се манифестира во повеќе клинички форми. Покрај ретките и тешки форми – артропатична, пустулозна и ертродермична, најчестата “обична“ или вулгарна псоријаза од своја страна има два типа, зависно од возраста при почетокот на болеста, и тоа: тип 1 и тип 2.
Кај тип 1 псоријазата или “рана псоријаза“ која е наследна, болеста се јавува пред 40-тата година од животот и нејзиниот тек е потежок, споредено со тип 2. Тип 2 псоријаза се јавува спорадично, по 40 годишна возраст, не се наследува и е во помал процент на застапеност.
Интересно е да се каже дека, освен генетската предиспозиција, и други фактори на околината, надворешни и внатрешни, се однесуваат како провокатори, т.н. тригер фактори одговорни за појавување, влошување и рецидивирање на псоријатичната болест.
Кои се тие тригер фактори всушност?
Прим. д-р Цаца – Биљановска: Најчесто споменуваните тригер фактори се стрептококните горнореспираторни инфекции и/или вирусните инфекции. Континуирана, супклиничка стрептококна инфекција не само што најчесто провоцира акутна капковидна (gutatna) форма на псоријаза, туку може да биде одговорна и за една многу рефрактерна хронична плакарна псоријаза.
Траумата, исто така, се споменува во провоцирањето на нови епизоди на псоријаза на местото на повреда. Најчесто споменувани локални трауми се оние од физикални, хемиски, електрични агенси, хируршки интервенции, инфективни и воспалителни трауми и сите овие може да иницираат псоријатични лезии. Ендокрините или метаболни пореметувања, исто така учествуваат во провоцирањето или понатамошното влошување на псоријазата. Бременоста може да предизвика генерализирана пустулозна псоријаза, а познати се и предменструални влошувања на псоријазата или високите дози на естрогена терапија, како провокација на псоријаза.
Емоционалниот стрес или т.н. “загриженост“, неретко е тригер и перпетуирачки фактор. Психичката траума многу често претходи на првото јавување на псоријазата и кај 30-40 отсто пациенти предизвикува влошување на текот на болеста.
Климатските фактори, топло и ладно, ги појаснуваат географските варијации на преваленцата на псоријазата. Медикаментите, како на пример, бета-адренергични блокатори, АЦЕ – инхибитори, антималариците, литиум, тетрациклини, може да се причина за првото манифестирање на псоријазата или како провокатори на една од тешките форми. Одделни штетни навики на псоријатичарот, како што се пушење, алкохол исто така може да го влошат текот на неговата болест.
Дали може да се јават други здравствени проблеми со псоријазата?
Прим. д-р Цаца – Биљановска: Ова денес е актуелна и доста експлоатирана тема. За потсетување, псоријазата претставува имунолошки посредувана системска инфламација (воспаление) која во случај да е силно изразена и ако трае долго, може да има системски последици, со јавување на конкомитантни (придружни) болести, познати како коморбидитети, кои може сериозно да ја нарушат здравствената состојба на пациентоти да го отежнат спроведувањето на терапијата. Тешките форми на псоријаза почесто се асоцирани со други болести (коморбидитети). Така, метаболниот синдорм (дијабет, хипертензија, дислипидемија, дебелина), кардиоваскуларната болест (коронарна артериска болест, инфаркт на миокардот, мозочен удар и пулмонална емболија), Кроновата болест и малигноми (лимфом и немаланотични кожни карциноми), како коморбидитети се од големо значење, бидејќи може да ги зголемат морбидитетот и морталитетот кај пациентите с псоријаза. Психијатриските болести, исто така, се чести кај пациентите со псоријаза и влијаат на терапискиот пристап. Во смисла на тоа, во последно време во стручната литература често се користи терминот “Псоријазата како иницијатор или амплификатор на системски инфламаторен марш“, а се однесува на причинско-последичната врска помеѓу псоријазата и другите системски воспалителни болести. Може да се каже дека псоријатичната болест носи голем товар и затоа нејзиното целосно згрижување, третман, императивно бара мултидисциплинарен пристап.
Постои ли излекување на псоријазата и што подразбира нејзиното лекување?
Прим. д-р Цаца – Биљановска: При донесување на одлука за начинот на лекување на псоријазата треба да се земат предвид: пол и возраст, тежина на клиничката слика, општа здравствена состојба на пациентот и релевантни лабораториски наоди.
За жал, засега не постои лек кој дефинитивно би ја излекувал псоријазата. Целта на секоја антипсоријатична терапија е болеста да се држи под контрола, односно да се постигне што подолга ремисија, а рецидивите да се пореткии и да траат кратко. Применувањето на терапија кај псоријазата подразбира локална терапија за лесни, а фототерапија и системска терапија за умерени и тешки форми на псоријаза.
