Пишува: Сања Наумовска/ sanja@panacea.mk
Трансплантацијата на матични клетки е метода со која се лекуваат некои од најтешките болести на денешнината. Најголемиот дел од нив се малигни хематолошки заболувања, но во тој круг влегуваат и вродените, генетските, наследните или автоимуните заболувања. Индикациите сѐ повеќе се прошируваат и кај невролошките заболувања, мултиплекс склерозата или паркинсоновата болест, а во последните години особено е интересна регенеративната медицина во која матичните клетки се користат кај тешките неизлечиви болести како Алцхајмеровата болест, повредите по сообраќајни несреќи, квадриплегиите, аутизмот…
За сите аспекти на примената на трансплантацијата на матични клетки во земјава разговараме со проф. д-р Борче Георгиевски, хематолог на Универзитетска клиника за хематологија
Д-р Георгиевски, кажете ни што претставува трансплантација на матични клетки?
Д-р Борче Георгиевски: Постојат три извори на матични клетки, коскената срцевина, периферната крв или папочната врвца. Првиот извор што беше користен е коскената срцевина, па заради тоа и трансплантацијата на хематопоетски матични клетки во јавноста е поприфатена како трансплантација на коскена срцевина.
Во последно време сѐ повеќе се користат матични клетки од периферната крв и од папочната врвка, па заради тоа и се разви практиката сѐ поголем број родители да ги зачувуваат матичните клетки од папочната врвца на новороденчињата за евентуални потреби во иднина.
Матичните клетки, при трансплантацијата можат да се аплицираат свежи, но можат да се чуваат и замрзнати и по две или три децении.
Во овој момент повеќе од 80 болести се лекуваат со оваа метода. Најголемиот дел од нив се малигни хематолошки заболувања, како и вродените, генетските, наследните или автоимуните заболувања. Индикациите сѐ повеќе се прошируваат и кај невролошките заболувања, мултиплекс склерозата или паркинсоновата болест. Трансплантацијата на матични клетки е метода што сѐ повеќе зема замав. Во последните години особено е интересна регенеративната медицина во која матичните клетки се користат кај тешките неизлечиви болести како Алцхајмеровата болест, повредите по сообраќајни несреќи, квадриплегиите, аутизмот…
На Клиниката за хематологија интервенцијата се работи 19 години, од 2000 година наваму, пред сѐ кај малигни хематолошки заболувања, како што се акутните леукемии, лимфомите, миеломите, но се лекуваат и други видови малигни заболувања. Прoцедурата се изведува и кај возрасните и кај децата. Досега се направени повеќе од 520 трансплантации, или последните години помеѓу 50 и 60 трансплантации на матични клетки годишно.
Кој сѐ може да биде дарител на матични клетки?
Д-р Борче Георгиевски: Матичните клетки можат да се земат од самиот болен, доколку е во комплетна ремисија на болеста и таа процедура се нерекува автологна трансплантација. Кога клетките се земаат од друг дарител се работи за алогена трансплантација. Таа може да биде семејна, доколку дарител е еден од најблиските роднини во семејството. Доколку не можат да се обезбедат матични клетки на овие два начини, се бара несроден дарител во Светскиот регистер, во кој во моментов има над 40 милиони доброволни дарители. Македонија има свој регистер и рамноправно учествува во размената на матични клетки помеѓу државите, а од минатата година и кај нас се прават трансплантации од несроден дарител. Доколку не биде пронајден дарител на клетки ниту во Светскиот регистер, тогаш може да се прават и трансплантации со делумно совпаѓање или хаплоидентични трансплантации.
Како се извршува трансплантацијата на матични клетки?
Д-р Борче Георгиевски: Македонија е членка на Европската група за трансплантација и ги исполнува сите кадровски, технички и материјални услови за вршење на процедурата на трансплантација на матични клетки. Кај нас се прават сите процедури кои ги вршат сите европски и светски центри. Технички, трансплантацијата на матични клетки се изведува со аплицирање на матичните клетки преку вена.
По интервенцијата пациентот поминува низ тешка фаза на аплазија, период кој трае две до три недели, во која пациентот е витално загрозен и треба да престојува во посебни, стерилни услови и да добива нега од посебно едуциран тим. Ризиците од интервенцијата, се движат од пет до десет отсто.
По извршената трансплантација голема е опасноста од отфрлање на графтот, бидејќи организмот го препознава како туѓо тело.
Во случајот на трансплантацијата на матични клетки, не само што организмот сака да го отфрли ткивото, туку и трансплантираните клетки го напаѓаат организмот (Graft versus host disease (GvHD). Притоа можно е да дојде до оштетување на бубрезите, црниот дроб и кожата. Тоа, покрај инфекциите во периодот на аплазија, е најсериозната компликација која се јавува и кај успешните трансплантации, а исходот може дa биде и фатален. Сепак, искуството во вршењето на овие интервенции ни дава можности за успешно третирање и на овие состојби.
До каков третман треба да се придржува пациентот по извршената трансплантација?
Д-р Борче Георгиевски: Шест месеци до една година по извршената трансплантација пациентот мора да прима имуносупресија, за да се спречи можноста да се отфрли графтот, или пак клетките да не го нападнат организмот. После тој период пациентот има нов имунолошки систем и со него се постапува како со новороденче, на пример во поглед на дозволената исхрана или редовната вакцинација. Во периодот до три години се можни и почести инфекции, но пациентите не се витално загрозени. Во тој период пациентот веќе може да се врати на нормалното извршување на работните обврски и на социјализацијата.
