Пишува Сања Наумовска/sanja@panacea.mk
Депресијата е болест на модерното време. Линијата меѓу тагата и депресијата е многу тенка, што оваа состојба ја прави многу тешка за дијагностицирање. Депресијата не го тангира само болниот туку и неговото семејство. Тоа е болест која се јавува во епизоди, а фактори кои го зголемуваат ризикот за појава на следните епизоди се злоупотреба на алкохол или супстанци, возраста, како и претходното постоење на повеќе од една депресивна епизода.
За дијагностицирањето, третманот и улогата на семејството во совладувањето на депресијата, разговараме со проф. д-р Димитар Боневски, невропсихијатар во Центарот за ментално здравје „Центар“ при Психијатриска болница „Скопје“
Проф. д-р Боневски, кажете ни како се дијагностицира и каков е текот на депресијата?
Проф. д-р Боневски: Депресијата е болест која се јавува во епизоди. Кога депресијата ќе се појави зборуваме за депресивна епизода. За да се дијагностицира нова депресивна епизода, мора да има најмалку два месеци без симптоми, пред да се појави нова депресивна епизода. Тогаш зборуваме за рекурентно (повратно) депресивно растројство. Депресивната епизода може да биде лесна, умерена или тешка. Пациентите може да имаат само една депресивна епизода во нивниот живот, што никогаш повеќе не се повторува. Сепак, околу 50 до 80 отсто од пациентите доживуваат повеќе од една епизода. Фактори кои го зголемуваат ризикот за појава на следните епизоди се злоупотреба на алкохол или супстанци, постара возраст, како и претходно постоење на повеќе од една депресивна епизода.
Кај речиси половина од пациентите, првата депресивна епизода се јавува пред 40-годишна возраст. Повеќето епизоди траат два до три месеци, но ако се несоодветно третирани или не се третираат, тие обично траат од 6 до 13 месеци. Прекинувањето на антидепресивната терапија пред 9 до 12 месеци третман претставува ризик од враќање на симптомите. Со текот на времето, како што пациентот станува постар, депресивните епизоди обично стануваат почести и траат подолго. Во текот на 20-годишен период, пациентите имаат во просек од 5 до 6 епизоди.
Зошто луѓето стануваат депресивни? Има ли ризик фактори кај некои луѓе да се развие депресија?
Проф. д-р Боневски: Истражувањата укажуваат дека многу фактори придонесуваат за појава на депресија, вклучувајќи ја генетиката, промени во нивоата на хормоните, одредени здравствени состојби, стрес, тага или тешки животни околности.
Иако е неспорен генетскиот (наследен) фактор во појавата на депресија, истражувачите сè уште не се сигурни за сите генетски ризик фактори за депресија. Сепак, постоење на депресија во блиското семејство е несомнен ризик фактор за нејзина појава. Генетските фактори се всушност предиспозиција (спремност) за развивање на депресија.
Се верува дека депресијата е предизвикана од нерамнотежа во невротрансмитерите кои се вклучени во регулацијата на расположението. Невротрансмитери се хемиски супстанции кои им помагаат на различни делови од мозокот да комуницираат едни со други. Кога некои невротрансмитери се во недостиг, ова може да доведе до симптоми кои ги препознаваме како депресија.
Несомнени се податоците дека жените страдаат од депресија околу два пати почесто од мажите. Поради најчестата појава на депресија за време на репродуктивните години на жените, се верува дека постојат хормонски фактори на ризик. Жените се особено склони кон депресивни нарушувања во време кога нивниот хормониски статус се менува, како што се времето на менструалниот период, породувањето и перименопаузата.
Во однос на факторот кој ги предизвикува, какви видови депресија постојат?
Проф. д-р Боневски: Еден тип на депресија, наречен сезонска депресија се верува дека е предизвикана од нарушување во нормалниот циркаден (биолошки) ритам на телото. Светлината што влегува во окото влијае на овој ритам, и за време на пократки денови во зимата, кога луѓето можат да поминат кратко време надвор, овој ритам може да се наруши. Луѓето кои живеат во постудени подрачја каде што има кратки, темни денови, може да бидат под зголемен ризик за депресија.
Лошата исхрана може да придонесе за појава на депресија. За различни витамински и минерални недостатоци се знае дека предизвикуваат симптоми на депресија. Некои студии покажаа дека ригорозните диети исто така може да бидат фактор за депресија.
Телесните заболувања особено од тежок вид се исто така несомнен ризик фактор за депресија. Имено, како придружна појава при тешки телесни болести депресијата е многу честа. Болеста е поврзана со депресија на два начина. Стресот да се има хронична болест може да предизвика епизода на депресија. Покрај тоа, одредени болести, како што се нарушувања на штитната жлезда или црниот дроб, може директно да предизвикаат симптоми на депресија.
Лековите и алкохолот можат да придонесат за депресивни нарушувања. Утврдено е дека стимулансите, бензодијазепините, кортикостероидите во одредини ситуациии можат да доведат до појава на депресија.
Стресните животни настани, кои ја нарушуваат способноста на индивидуата да се справи со истите, може да бидат причина за депресија. Истражувачите се сомневаат дека високите нивоа на хормонот кортизол, кој се лачи во периоди на стрес, може да влијаат на нарушување на балансот на невротрансмитерите и да придонесат за депресија.
Губењето на некој близок доведува до вообичаена реакција на тага во која може да се видат повеќето симптоми кои ги има и кај депресијата. Нарушениот сон, слабиот апетит и загубата на задоволството или интересот за активности се нормален одговор на загубата. Симптомите се надминуваат со текот на времето. Но, кога симптомите се влошуваат, тагата може да се претвори во депресија.
Постојат ли податоци колку е честа депресијата?
Проф. д-р Боневски: Се проценува дека 10 до 15 проценти од општата популација ќе доживее депресија за време на нивниот живот. И Светската здравствена организација проценува дека 5 проценти од мажите и 9 проценти од жените имаат депресивни нарушувања во секоја дадена година.
Проценките се дека до 2020 година, депресијата ќе биде втора водечка болест во светски рамки веднаш после срцевите заболувања.
За ваквиот тренд на пораст на депресијата од значење е глобалниот пораст на стресни настани на кои се луѓето изложени, но секако од значење е и зголемената свесност за постоењето на депресијата, општа и професионална што води до нејзино почесто дијагностицирање.
Како се лекува депресијата?
Проф. д-р Боневски: Антидепресивни лекови и кратка структирирана психотерапија претставуваат ефикасен третман кај 60-80 отсто индивидуи со депресија. За жал на светско ниво помалку од 25 отсто од пациентите со депресија добиваат ефикасен третман. Ваквата состојба е уште поизразена во нашата земја.
Главни причина за тоа е социјалната стигма поврзана со депресијата, односно тешкото решавање на заболените да побараат психолошко–психијатриска помош, бидејќи сѐ уште психичките растројства се доживуваат како срамни. Од друга страна, исто така ненавременото дијагностицирање на депресијата е уште еден значаен фактор за ваквата состојба. Имено често луѓето со депресија, особено оние кај кои доминираат телесните потешкотии, се обраќаат пред сѐ на матичните лекари или други специјалисти, што ја намалува можноста за навремена дијагноза и третман. Поголемо внимание се посветува на соматските поплаки, се троши време за параклинички иследувања, а кога не се наоѓа органска причина состојбата погрешно се објаснува со хипохондријаза „умислена болест“ или како тоа обично се вели “..проблемот е на нервна база..”
Другите предрасуди кои оневозможуваат навремен и ефикасен третман е ставот дека депресијата кај пациенти со тешка инвалидизирачка соматска болест не треба да се лекува и дека депресијата е нормална реакција на таа состојба. Исто така често погрешно симптомите на депресија кај постари лица, каде всушност таа е и најзачестена се припишуваат на процесот на стареење. Во однос на лековите многу е важно да се дадат навреме, во доволна доза и доволно долг период, не пократко од 9 до 12 месеци, по почетокот на третманот.
Каква е улогата на семејството, како може да помогнат домашните?
Проф. д-р Боневски: Раното препознавање на вообичаените симптоми на депресија (намален интерес или задоволство од нештата кои дотогаш се правеле со цела енергија, чувство на тага, немир, нарушен сон, губиток на телесна тежина, чувство на безвредност, мисловна успореност, мисли за смрт итн.) и мотивирањето и храбрењето на лицето кај кого истите постојат да побара соодветна стручна помош е најдобрата помош која најблиските можат да ја дадат.
