Пишува Сања Наумовска/sanja@panacea.mk
Крипторхизам или неспуштен тестис е состојба кога едниот или обата тестиси не се на својата нормална позиција, во скроталното ќесе. Обично се работи за само еден неспуштен тестис, а само кај 10 отсто од децата се неспуштени и двата тестиси. Главниот знак е доколку едниот или двата тестиси не се гледаат или не се чувствуваат на допир. На пореметувањето на спуштањето на тестисот може да влијаат различни фактори: наследни, хормонални, фактори од средината.
За крипторхизмот, кога и како треба да се лекува разговараме со проф. д-р Миле Петровски и спец. д-р Весна Наунова-Цветановска од Универизтетската клиника за детска хирургија
Што е крипторхизам (неспуштен тестис) и зошто се јавува?
Проф. д-р Петровски и спец. д-р Наунова–Цветановска: Крипторхизам или неспуштен тестис е состојба кога едниот или обата тестиси не се на својата нормална позиција, во скроталното ќесе. Најчесто се работи за вродена аномалија на гениталиите кај машките деца, што се јавува кај повеќе од еден отсто на децата на возраст до една година. Терминот ,,неспуштен” ќе го објасниме преку создавањето и движењето на тестисот за време на развојот на бебето во тек на бременоста. Тестисите се формираат во стомакот на бебето, непосредно под бубрезите, во 7-та гестациска недела. Во 10-та гестациска недела тетсисот го започнуваат своето патешествие-спуштање до скротумот, кое што во целост завршува пред раѓањето. Ова патување на тестисот е диригирано од хормонални и механички фактори. Крипторхизам настанува кога спуштањето, под дејство на одредени фактори, во одредена фаза заостанува, па тестисот наместо во скротумот застанува на некоја позиција долж патеката на спуштање. Најчеста локација каде што тестисот застанува е препонскиот или ингвиналниот канал, а поретко може да биде сместен во карлицата или високо во мевот. Наспроти огромниот интерес и опсежните истражувања во научната сфера, сѐ уште не можеме да посочиме на конкретна, јасна, етиологија на настанување на крипторхизам.
Постојат ли одредени ризик фактори кои се случуваат во време на бременоста кои можат да доведат до крипторхизам?
Проф. д-р Петровски и спец. д-р Наунова–Цветановска: Она што го знаеме е факот дека на пореметувањето на спуштањето на тестисот може да влијаат различни фактори: наследни, хормонални, фактори од средината. Хормоналните причини се водечки за појава на неспуштен тестис. Почесто се јавува кај предвремено родените деца и кај децата со мала родилна тежина. Од матерналните ризик фактори се наведуваат комплицирана бременост, како и изложеност на естрогени хормони. Постојат одредени докажани генетски асоцијации (мутации на рецепторот за андрогени хормони). Семејната асоцијација произлегува од фактот дека ризикот за појава на крипторхизам е 4-6 пати поголем доколку таткото или братот на новороденчето биле крипторхитични.
Дали може крипторхизмот да се самоизлечи и во кои случаи е потребна медицинска интервенција?
Проф. д-р Петровски и спец. д-р Наунова–Цветановска: Постои можност за спуштање на тестисите во скротумот по раѓање на детето. Ова особено се однесува кај прематурните новороденчиња, бидејќи децата се породиле пред периодот во кој се спушта тестисот во интраутериниот развој. Рационално прифатливо време за чекање тоа да се случи спонтано после раѓањето е возраст од 6 месеци. Кога детето кај кое едниот или двата тестиси не се спуштени во скротумот до оваа возраст, неопходна е консултација со детски хирург. Дефинитивна дијагноза е на деветмесечна возраст.
Кои се ризиците со кои што се соочуваат пациентите со неспуштен тестис?
Проф. д-р Петровски и спец. д-р Наунова–Цветановска: Ризиците со кои што се соочуваат пациентите со неспуштен тестис се во суштина и индикациите поради кои што оваа состојба треба соодветно и навремено да се лекува. Тестисот е жлезда која што има функција да лачи хормони и да создава машки полови клетки (сперматозоиди), преку процесот наречен сперматогенеза. Овој процес најефективно се одвива на температура во скроталното кесе која што е за 3-4 степени пониска од онаа која што е во внатрешноста на тело. Затоа природата обезбедила тестисите кај човекот (како и кај сите останати цицачи) да бидат сместени надвор од телото.
Тестис кој што е лоциран во препоната или во абдоменот е изложен на неповолното дејство на ,,внатрешната” температура, а со тоа доаѓа до пореметување на создавањето на сперматозоиди што резултира со машки стерилитет.
Колку подоцна се третираат, стерилитетот е се поизвесен. Понатаму, тестисите сместени во препонот се подложни на повреди, а постои и зголемен ризик од торзија (увртување) што може да резултира со кастрација на зафатениот тестис.
Каква е врската меѓу крипторхизамот и ракот на тестиси?
Проф. д-р Петровски и спец. д-р Наунова–Цветановска: Асоцијацијата помеѓу неспуштен тестис и рак на тестисите е позната одамна. Орхидопексија направена пред пубертетот го намалува ризикот од рак на тестис за одреден процент. Но, суштински е важно дека после интервенција тестисот станува достапен за самопреглед, што е исклучително важно за рана дијагноза и драматично ги зголемува шансите за комплетно излекување.
Каков третман постои за оваа состојба?
Проф. д-р Петровски и спец. д-р Наунова-Цветановска: Третманот на дијагностициран неспуштен тестис е хируршки и единствено хируршки. Доколку постои асоцијација со други ендокринолошки пореметувања, хормонски третман е можен во соработката со ендокринолог. Суштински е важно да се потенцира дека орхидопексијата или позиционирањето на тестисот од било која локација во скротумот е можно само со хируршка интервенција. Опсежните студии на оваа тема недвосмислено покажуваат дека хормонската терапија не е ефективен третман и не треба да се применува, ниту да се нуди како алтернатива за хируршката орхидопексија. Хормонската терапија може да биде само суплементарна, дополнителна и тоа кај селектиран број на случаи.
Во кој период од животот крипторхизмот треба да се коригира?
Проф. д-р Петровски и спец. д-р Наунова-Цветановска: Препорачаната возраст за хируршки третман на неспуштен тестис е меѓу деветтиот и дванаесеттиот месец од раѓањето. Секако дека кај предвремено родените се користи коригирана возраст, така што во една најлиберална смисла орхидопексија треба да се направи најдоцна до крајот на втората година од животот на детето. Тоа не значи дека децата постари од 2 години не се оперираат, напротив, кога и да се дијагностицира крипторхизмот треба да се оперира. Оптимално време за интервенција обезбедува тестисот да не претрпи суштински промени на микроскопско ниво, со што се се превенира стерилитетот.
