Пишува: Сања Наумовска/sanja@panacea.mk
Според податоците на Светската здравствена организација се проценува дека околу две милијарди лица во светот се инфицирани со вирусот на хепатитис Б во светот. Од нив, над 350 милиони се хронични носители на инфекцијата, а најголемиот дел од нив воопшто и не знаат дека можат да ја пренесат болеста. Над еден милион луѓе умираат секоја година заради акутни и хронични последици од овој вирус, а уште поголем број развиваат сериозни компликации. Над 50 отсто од случаите на хепатоцелуларниот карцином се должи токму на присуството на ХБВ инфекцијата.
За сите форми на вирусот, за ризичните групи, можностите за превенција од зараза и за третманот на заболувањата разговараме со проф. д-р Викторија Чалоска-Иванова од Универзитетската клиника за гастроентерохепатологија.
Какво заболување е хепатитисот и колку видови постојат?
проф. д-р Чалоска-Иванова: Терминот хепатитис означува воспаление на црниот дроб, предизвикано од најразлични етиолошки фактори. Хепатитисот може да биде акутен, кога се јавува нагло и има ограничено траење, најмногу до шест месеци, и хроничен, што значи се одржува во подолг временски интервал, а честопати тоа значи доживотно. Во однос на причинителите, хепатитисот може да биде вирусен, имунолошки (автоимун), медикаментозен, токсичен, алкохолен итн. Вирусниот хепатитис е многу чест, а како најчести предизвикувачи се јавуваат вирусите А, Б и Ц, иако постојат и други вируси што го напаѓаат црниот дроб (вирусот Д, вирусот Е, вирусот на инфективната мононуклеоза и сл.). Хепатитис А се јавува исклучиво како акутен, а вирусите Б и Ц се одговорни за голем процент од хроничните хепатитиси.
На кој начин се заболува, како се пренесува, кои се ризик факторите?
проф. д-р Чалоска-Иванова: Хепатитис А се пренесува преку нечисти раце и контамиринана вода за пиење. Хепатитис Б и хепатитис Ц се пренесуваат парентерално, преку контаминирана крв. Во минатото главен начин на ширење на овие инфекции бил преку трансфузија на крв или крвни деривати. Со оглед дека даруваната крв обврзно се тестира на присуство на вируси (Б, Ц и ХИВ), овој начин на пренос на инфекцијата денес е значајно редуциран, иако не е комплетно исклучен. Особено важен начин на ширење на Б-вирусната инфекција е сексуалниот и вертикалниот пат (од мајка на плод). Имено, Б вирусот е многу контагиозен, (100 пати позаразен од ХИВ вирусот) и се наоѓа не само во крвта, туку и во многу телесни течности, (сперма, вагинален секрет, плунка, мајчино млеко). Двата вируса (Б и Ц) може да се пренесат и преку контаминирани игли кај корисниците на дрога. Во практиката се можни и други начини на воспоставување директен контакт со инфицирана крв. Сите постапки и професионални дејствија што овозможуваат допир со човечка крв, како што се лабораториски испитувања, стоматолошки интервенции, оперативни зафати, тетоважи, бушење на ушките, циркумцизија и др. може да бидат одговорни за пренос на инфекција со вирусот Б или Ц. Затоа, одредени професии (хирурзи, гинеколози, биохемичари, гастроентеролози, инфектолози, трансфузиолози, стоматолози и др) носат зголемен ризик за трансмисија на овие вируси. Специфично за хепатитис Ц е особено високата застапененост кај уживателите на опијати и кај пациентите што се лекуваат со хемодијализа.
Колку често е ова заболување кај нас, има ли ризични категории?
проф. д-р Чалоска-Иванова: Вирусните инфекции со вирусот Б и Ц се најважните причинители на хронични црнодробни болести – хепатити, цирози на црниот дроб и малигните трансформации на црниот дроб. Затоа велиме дека нивната улога во морбидитетот и морталитетот од црнодробни болести е многу значајна. Особено се засегнати интравенските уживатели на дрога, здравствените работници, лицата кои поради природата на болеста се принудени да примаат повеќекратни трансфузии на крв, промискуитетните лица , пациентите на хемодијализа. Зголемен ризик од инфекција имаат членови на семејства со присуство на вирусен хепатит и интимни партнери на инфицирани лица, особено кога станува збор за хепатит Б.
Може ли да се превенира?
проф. д-р Чалоска-Иванова: Треба да се нагласи важноста на вакцинацијата против хепатитис Б во превенцијата на инфекцијата, особено кога станува збор за лица со висок ризик. Кај нас оваа вакцина е вклучена во редовниот календар за вакцинација на новороденчињата од 2004 година, и оваа мерка веќе ги покажува своите позитивни ефекти со намалување на инциденцата на оваа инфекција во младите возрасни групи. Во ова време на антивакцинални движења, треба да и се предочи на јавноста дека вакцинацијата е безбеден, сигурен и ефикасен начин на заштита за сите лица што имаат ризик од инфекција со хепатитис Б. Така, партнерите на лица со хепатитис Б, членовите на семејства каде има лице со Б вирус, професии кои се изложени на ризик, треба и да се тестираат и да се вакцинираат, како би се заштитиле. За хепатитис Ц сè уште не постои вакцина, поради што превенцијата треба да се насочи кон спроведување на максимални мерки на асепса и високи хигиенски стандарди во сите т.н. “крвави” процедури, но и во секојдневниот живот, бидејќи сите процедури што се изведуваат во нестерилни услови, носат ризик од пренос на инфекцијата.
Кои се симптомите, како се открива?
проф. д-р Чалоска-Иванова: Кога станува збор за симптомите на вирусниот хепатититс, треба да разликуваме симптоми при акутна форма и симптоми при хроничен хепатитис. Во целина, тие се благи и неспецифични, а честопати отсуствуваат. Во акутната фаза само во третина од случаите постои значајна симптоматологија со пожолтување. Имено, жолтицата како објективен знак е многу маркантна и често се врзува со црниот дроб, но таа се јавува само кај помал дел од пациентите со акутен хепатит. Пациенти со хроничниот хепатитис немаат жолтица, или таа може да се јави во исклучителни случаи. Карактеристика на хроничниот хепатит е отсуство на симптоми, или, доколку се присутни,тие се благи, неспецифични и не сугерираат дека се работи за оштета на црниот дроб. Така, може да постои замор, намалена кондиција, мачнина, тежина под десниот ребрен лак, зглобни потешкотии и тн. Но, она што сугерира дека станува збор за оштета на црниот дроб се лабораториските наоди. Имено, во лабораториските испитувања доминираат покачени вредности на трансаминазите (АЛТ и АСТ), што упатува на црнодробна оштета, и позитивни маркери за хепатитис Б или Ц, што го посочува причинителот на таа оштета. Во понатамошните дијагностички постапки треба прецизно да се дефинира во која фаза е болеста и кои мерки треба да се превземат во нејзиното лекување. Треба да се нагласи дека хепатитот е хетероген ентитет, на едниот крај од спектарот се минорните облици со многу мала инфламаторна активност, а на спротивниот крај се тешките форми што водат кон цироза. Цирозата на црниот дроб е тешко, иреверзибилно заболување на црниот дроб поврзано со многу сериозни компликации. Една од нив е појавата на хепатоцелуларен карцином, а вирусите Б и Ц се докажани карциногени фактори.
Може ли пациентот воопшто да нема симптоми кај некои видови хепатитис?
проф. д-р Чалоска-Иванова: Да, може, и таа особина на оваа болест дополнително го отежнува навременото откривање и дијагностицирање. Тоа е особено карактеристично за хепатитис Ц. Имено, хроничниот хепатитис Ц има многу варијабилен тек и исход на болеста. Значаен процент од лицата што имаат инфекција со ХЦВ, немаат симптоми, а и црнодробните ензими се во граници на нормала, иако во ткивото на црниот дроб постојат знаци на оштета. Затоа, од круцијална важност е земање на темелни епидемиолошки податоци, особено за постоење на ризични навики и контакти, правилно интерпретирање на сите лабораториски отстапувања и абнормалности, за да се избегне пропуст. Имено, значаен дел од лицата со хепатитис не се свесни за тоа, поради што вирусот продолжува да го оштетува црниот дроб, и, за жал, може да се случи првата дијагноза да се постави во стадиум на црнодробна цироза. Тоа значи дека болеста била притаена, тивка, но еволутивна, а лекувањето во фаза на цироза е лимитирано и главно се сведува на лекување на компликациите.
Посочете ни кои се третманите за секој вид хепатитис?
проф. д-р Чалоска-Иванова: Терапијата на хроничниот вирусен хепатитис доживеа значаен прогрес последниве години, што се должи како на продлабочените сознанија за молекуларната биологија на вирусите, така и на појавата на нови фармаколошки агенси.
Вистинска револуција е постигната особено во третманот на хепатитис Ц, што овозможува комплетна елиминација на вирусот од организмот. Ваков дострел, кога станува збор за хронична болест, е редок пример во медицината.
Развојот на новите молекули, што носат заеднички назив директни антивирусни агенси, доведе до вистински квантен скок на ова поле. Овие лекови имаат огромни предности – многу се моќни во елиминацијата на вирусот од организмот, се даваат во вид на таблети во краток временски период, обично 12 недели, и добро се толерираат. Единствена негативна страна на овие лекови е нивната висока цена. Употребата на овие лекови овозможува не само излекување на болните лица, туку и намалување на резервоарот за понатамошно ширење на инфекцијата. Ефектите за пациентите се импресивни – се повлекува воспалението на црниот дроб, се регенерира оштетениот орган и се спречува понатамошната еволуција на болеста. Кај пациентите со цироза се подобруваат параметрите за црнодробна болест и се подобрува функцијата на органот. За жал, овие лекови сѐ уште не се на товар на здравственото осигурување, иако постојат индиции дека тоа ќе се случи во блиска иднина.
Кога станува збор за хепатитис Б, целта на терапијата е перзистентна супресија на вирусната репликација, што резултира со превенција на цирозата и нејзините компликации (црнодробна инсуфициенција, хепатоцелуларен карцином и варикозно крвавење од храноводот), а со тоа значајно се намалуваат морбидитетот и морталитетот од црнодробни болести.
Терапијата на хепатитис Б се базира на употребата на две групи лекови: интерферон и нуклео(з)тидни лекови. Овие лекови водат до повлекување на значаен степен од воспалението и оштетувањето на црниот дроб, што резултира со битно клиничко подобрување и кај авансираните форми на болест.
