Г– ѓа Виолета, оваа година одбележувате 35 години како сте оперирани од рак на дојката и 25 години од постоењето на антиканцер здружението „Животна искра“. Иако поминаа три и пол децении од операцијата, ќе Ве навратам наназад, во далечната 1983 година, кога Ви беше дијагностицирана болеста. Какво беше Вашето прво соочување со ракот на дојка?
Томовска: Во овие мигови е многу лесно човек да зборува… Ќе излажам ако кажам дека не сум среќна што дупло го проживеав животот и се израдував на уште многу убави моменти и во семејството, и на естрадната сцена, и со драги пријатели… Од друга страна, пак, многу сум среќна што со антиканцер здружението „Животна искра“ можам да подадам рака – и јас и многу мои пријателки кои го поминаа истиот пат.
Си велев: ништо не ми е, ќе помине, нема ништо
Како и многу други жени, така и јас, случајно, со мал допир на едната и другата дојка, почувствував дека има некоја промена, дека нешто се случува. Од страната напипав нешто што наликуваше на грутка, а тоа го почувствував додека бев на настап во Шведска, па си помислив дека е сигурно поради промената на климата и сл. Се вратив дома, но по неколку дена морав да одам за Холандија. И тогаш повторно, како што пофатив на едната и другата дојка, ги осетив истите промени по втор пат. Немаше никаква промена ниту по неколку дена, ништо не беше спласнало… Во тој период колку и да сакав да останам дома, имав напад на бубрег, па бев растрчана, се снимав итн., а дојките останаа некако во позадина, како не многу битна и приоритетна работа. Си велев: ништо не ми е, ќе помине, нема ништо. Но, откако поминаа 15 и повеќе дена, а промената беше иста, со иста големина и на двете дојки, алармот се вклучи и јас низ смеа му реков на маж ми дека нешто не ми се допаѓа, а тој мислеше дека се шегувам… Без да знае сопругот, а бидејќи имав проблеми со бубрегот, заедно со поголемата ќерка отидовме до онкологија, без упат, без ништо, сакав чисто да прашам еден од професорите, да му кажам дека чувствувам нешто, па тој да види дали има некоја промена за да се крева паника.
Првата средба со болеста се случи во кабинетот на професорот од онкологија, кој ги потврди Вашите сомнежи.
Томовска: Седев во кабинетот на професорот и кога тој одеднаш викна: „Што е ова, каде живееш ти, во село?!“ Јас се чудев што вика толку, ја погледнав ќерка ми и и реков: не се секирај, нема ништо. И така насмеана му побарав на професорот упат за пункција и мамографија. Истиот ден ги направив двете. Резултатите од пункцијата требаше да бидат готови наредниот ден, а резултатот од мамографија уште истиот ден. Попладне го земав и додека сопругот ме возеше во автомобил, го отворив и прочитав: „Туморозно ткиво и на едната и на другата страна…“ Прво што му реков на сопругот е каде ќе ме носи на операција.
Додека лежев во болницата во Љубљана размислував како треба да се однесувам кога ќе се вратам во Скопје
Веќе наредниот ден требаше да ги земам и резултатите од пункција, но бидејќи ме фати напад на бубрег, по нив отиде маж ми. Тогаш беше проф. Ставриќ, кој му кажа на мојот сопруг дека треба најитно да се оперирам. Во меѓувреме додека го чекав сопругот да се врати и да ми каже, а во тоа време немаше мобилни телефони, дома дојдоа блиски во посета – тие ме прашуваа за бубрегот, а јас им велев дека чекам резултат за дојка. Подоцна кога дојде сопругот, веднаш препознав по неговиот изглед и првата реченица која му ја поставив беше: И каде сега ќе ме носиш на операција?!
Откако ги добивте резултатите, во најкус рок требаше да заминете на операција. Како што велите, се се случувало многу брзо…
Томовска: Во тоа време имавме право да се лекуваме каде сакаме, можев да бирам помеѓу Љубљана, Лион и Париз. Ја одбрав Љубљана, за три дена се спремивме и заминавме, заедно со лекарствата за бубрег… Стигнав насмеана, ме прегледа професорот, се оперирав на 18 јуни, а на 6 јули се вратив во Скопје.
Прекрасно поминав на операција, ме оперираше проф. Франц Лукич, сега е во пензија, но додека лежев во Љубљана, сопругот цело време беше со мене, размислував како треба да се однесувам кога ќе се вратам во Скопје. Зошто? Затоа што прво не треба на секој одговор или ако некој не внимава додека зборува пред мене – да се налутам, па да плачам или слично… Најважно ми беше како ќе се однесувам во својот дом, со децата, семејството… Си реков – најважно да бидам насмеана, психички да бидам сигурна и цврста, да си имам ред во постоперативната нега. Многу луѓе знаеја дека се оперирав и си реков нема што да кријам, не сум ни прва ни последна на светот што и се случува нешто. Голема поддршка ми даде сопругот, тоа е многу важна работа, па си реков, кога ќе се вратам во Скопје на секој што ќе ми заѕвони на телефон, јас ќе се јавам. Во тој период морав често да се туширам, кратки туширања и да ги мачкам резовите на двете дојки со посебна крема (двете дојки ми беа отстранети, а во тоа време не постоеше ни реконструкција на дојка), да правам лесни вежби… Моите беа околу мене, јас ништо не работев, но си реков, на секој што ќе ми се јави на телефон – ќе му одговорам, што сака нека праша- ќе му одговорам, и ако сака нека дојде дома – ќе му отворам, нека ме види.
Во тој период работев во Републички протокол и мислев дека сите треба да знаат што ми се случило и кога ќе одам на работа да знаат, да не ме прашуваат, освен некој кому му треба моја помош. Така, сите околу мене, и моите колеги музичари, беа запознаени и знаеја за мене, па не морав да се малтретирам и да зборувам за болеста.
Како течеше постоперативниот период, со каква терапија продолживте по операцијата?
Томовска: На секои шест месеци одев во Љубљана на контрола. Немам зборови за тоа колку брзо и како се беше направено. Што се однесува до терапијата по операцијата – јас имав слаба терапија, хемотерапија. Професорот мислеше дека нема потреба да имам јака терапија и навистина тоа беше успешно. Терапијата се прима повеќе месеци, а мене во септември ми се јавија да одам во ноември на турнеја во Австралија. Го прашав професорот и тој ми дозволи да одам! Турнејата траеше 40 дена, но кога се вратив продолжив со терапијата. Во почетокот на наредната 1984 година отидов кај него и тоа добро се заврши.
Кога го имавте првиот настап после операцијата? Како се вративте, како се чувствувавте, Ви требаше ли долго време повторно да стапнете на сцената?
Томовска: На 6 јули се вратив од Љубљана, а веќе на 2 август настапив на концерт! Што се случи? Пеев на модна ревија на терасата во хотелот „Дрим“ во Струга, но никој не знаеше дека ќе бидам таму. Пееше Сашка Петковска пред мене и други гости, па дојде моментот да ме најават мене… Излегов на сцената, а во публиката штама. Игла да фрлиш ќе се слушне кога ќе тропне на земја. Сите се чудеа како јас пеам… И од тогаш си продолжив најнормално.
Благодарение на Вашиот став, позитивност со која зрачите и отвореност околу сите прашања врзани со болеста со која се соочивте и која успешно ја пребродивте (за среќа, не рецидивираше), почнаа да Ви се обраќаат многу луѓе со слична мака, а тоа спонтано го наметна основањето на „Животна искра“… Како, всушност, го оформивте антиканцер здружението?
Томовска: Од 1983 година постојано во мојот дом доаѓаше некој за да ме праша нешто не само за рак на дојка, туку и за други малигни заболувања. Јас ќе го примев и колку можев помагав, дали да позборуваме или да ги упатам некаде, знаев добро како е кога човек има мака… Почнав полека да ги запознавам нашите професори во Скопје, запознав спонтано и други пациенти, почна дружење, вратата постојано беше отворена… Некогаш е доволно некому само да му кажеш само убав збор и да те видат дека си почнал да работиш, дека си на нозе… Работата, пеењето, мене отсекогаш ме исполнувало и всушност, ми скратувало да мислам на она што ми се случувало.
Неопходно е да се формира Центар за канцер на ниво на држава каде ќе бидат опфатени сите видови на канцер
Сето ова се случуваше десет години, но иницијатор за формирањето беше СОЖМ и г-ѓа Савка Тодоровска, која иницираше да се сретнеме и собереме со повеќе оперирани жени. Имаше различни професии, сите жени беа оперирани на дојка, секоја зборуваше за себе и така ја формиравме „Животна искра“. Годинава одбележуваме 25 години, имавме многу најразлични настани, посети на клиника, ги запознавме повеќето професори кои оперираат… Убаво е колку што можеш да помогнеш, да му дадеш сила на пациентот. Не само пред, туку и после оперативниот зафат, кога се опушта и уште не е среден со мислите и може да се затвори во себе. Затоа е убаво да е зборува, да се дружи, почнавме и со предавања низ целата земја, најпрво купувавме градници и протези од надвор, потоа се отвори и кај нас фирма за ортопедски помагала, донесоа и перики…
Од нашето основање до денес, 25 години се бориме да има психолог на Онкологија, кој ќе им даде поддршка на пациентите пред и после оперативниот зафат, зашто секој различно се бори со болеста. Постојат и проблеми со лекарствата на позитивната листа, а неопходно е да се формира и Центар за канцер на ниво на држава каде ќе бидат опфатени сите видови на канцер. Скоро две години како ја создадовме АПО (Алијанса на пациентски организации со малигни заболувања), но се уште не можеме да се најдеме со проблемите…
За крај, имате ли порака до жените кои се соочуваат со оваа болест? Кој е Вашиот апел до нив?
Томовска: Пораката е – да бидат со што повеќе позитивна енергија, да го гледаат животот како што тече, сите имаме и добри и лоши моменти, се што доаѓа мора сами да го поминуваме, не може никој друг да го направи тоа за нас. Верувам дека во нашата земја постојат жени кои повеќе и од мене го продолжиле животот… Апелирам до нив да се јават и да проговорат за она со кое се соочуваат и на тој начин да им помогнат на другите.
Пишува: Катерина Шекеровска-Димовска/katerina@panacea.mk
