Меѓутоа, тоа е и материја која е неопходна за добро функционирање на организмот. Холестеролот е присутен во секоја жива клетка, бидејќи е есенцијален метаболит, а најмногу го има во намирниците од животинско потекло. Составен дел е на клеточните мембрани, учествува во метаболичките процеси во размената на материи, служи за синтеза на хормоните на кората на надбубрежната жлезда и половите хормони, како и витамините растворливи во масти, како и за синтеза на витаминот Д, прекурсор е на жолчните киделини кои служат во дигестијата и апсорпцијата на масти. Но, треба да се знае дека ако вредностите на холестеролот се зголемени, стануваат ризик фактор за развој на кардиоваскуларни болести. Доколку ве мачи покачен холестерол, пред се е важно да ги знаете сите потребни информации за оваа состојба, а за нив објаснува д-р Јелена Муслим, специјалист кардиолог од Загреб.
ОПШТО ЗА ЛИПИДИТЕ
Вкупните липиди во серумот потекнуваат од три групи: холестерол, триглицериди и фосфолипиди. За пренесување на холестеролот и останатите масти во крвта (мастите не се растворливи во вода, а со тоа ниту во крвта), потребни се специфични белковини, т.н. липопротеини.
ШТО Е ХОЛЕСТЕРОЛ?
Холестеролот е маст најмногу застапена во намирниците од животинско потекло. Тоа е составна супстанција на секоја клеточна мембрана и е потребна за метаболички процеси во размената на материи. Од него настануваат хормони, како што се половите хормони (тестостерон, естрадиол), надбубрежни хормони (кортизол) и жолчни киселини, кои се излачуваат во цревата преку жолчката.
КАДЕ СЕ СОЗДАВА ХОЛЕСТЕРОЛОТ?
Се проценува дека околу 20% од вкупниот холестерол во телото потекнува од храната, а околу 80% се синтетизира во црниот дроб. Дневната количина холестерол што се создава во црниот дроб е околу 1-2 гр. Преку крвта понатаму се пренесува во секоја клетка и понатаму се преработува во зависност од потребите.
ПОДЕЛБА НА ЛИПОПРОТЕИНИТЕ
Липопротеините, во зависност од нивната концентрација во плазмата и делумно од нивната големина, можат да предизвикаат атеросклероза. Во зависност од густината, две најважни фракции се:
- ЛДЛ (липопротеин со мала густина) е најважниот преносител на холестерол и фосфолипиди од црниот дроб до периферните клетки. Неговиот вишок се таложи на ѕидовите на артериите и создава атеросклеротски плак кој со текот на времето ги стеснува крвните садови. Поради оваа причина, ЛДЛ се нарекува и “лош холестерол“.
- ХДЛ (липопротеин со голема густина) го пренесува холестеролот од крвта и ткивата во црниот дроб. На овој начин, ја намалува можноста за акумулација на холестерол на ѕидовите на крвните садови, а со тоа и можноста за развој на кардиоваскуларни заболувања. Поради оваа причина, ХДЛ се нарекува и “добар холестерол“.
ТРИГЛИЦЕРИДИ
Триглицеридите се комплекс на заситени и незаситени масни киселини и глицерол и се извор на енергија во организмот. Зголеменото ниво на триглицериди се ризик за атеросклероза, но помалку моќен од покаченото ниво на холестерол.
ПОДЕЛБА НА ХИПЕРЛИПИДЕМИЈА
- Примарна – причината е генетска, односно вродени грешки во метаболизмот на холестеролот.
- Секундарна – последица е на одредени болести, земање лекови и начин на живот и штетни навики.
АТЕРОСКЛЕРОЗА
Карактеристика на примарните и секундарни хиперлипопротеинемии е забрзана атеросклероза – воспалителен процес кој започнува со оштетување на ендотелните клетки на крвните садови и тоа по хемиски пат (покачени маснотии), механички (висок крвен притисок) и инфекција и имунолошки механизам. Со прогресија, атеросклерозата доведува до клинички манифестации на кардиоваскуларни заболувања (срцев удар, мозочен удар, периферна артериска болест), кои се водечка причина за смртност, инвалидитет и зголемени трошоци за здравствена заштита во економски развиените земји.
ВАКА СЕ СПРОВЕДУВА КЛАСИФИКАЦИЈА НА ПАЦИЕНТИТЕ
Насоките на Европското кардиолошко здружение ги класифицираат болните според тежината на кардиоваскуларниот ризик на:
Лица со многу висок ризик се болни со: 1) атеросклеротска кардиоваскуларна болест која е докажана со клиничка или сликовна метода 2); шеќерна болест со долго траење (> 20 години) или оптоварена со уште 3 дополнителни ризик фактори; 3) тешка хронична болест на бубрезите; 4) семејна хиперхолестеролемија со дополнителен голем ризик фактор
Лица со висок ризик се болни со: 1) изразено зголемен барем еден ризик фактор (на пр. вкупен холестерол > 8 mmol / L, ЛДЛ > 4,9 mmol / L, артериски притисок ≥ 180/110 mmHg); 2) дијабетес кој трае ≥ 10 години или со дополнителен ризик фактор; 3) хронично заболување на бубрезите (eGFR 30-59 mL / min / 1.73 m2); 4) фамилијарна хиперхолестеролемија без дополнителен ризик фактор или дополнителна атеросклеротична кардиоваскуларна болест.
Лица со умерен ризик се помлади пациенти со шеќерна болест (дијабетес тип 1 35 години, дијабетес тип 2 50 години), траење 10 години и без дополнителни ризик фактори.
ЦЕЛИ НА ЛЕКУВАЊЕТО, ПРОМЕНА НА ЖИВОТНИТЕ НАВИКИ
Основниот пристап во превенцијата и третманот на кардиоваскуларните заболувања вклучува промени во животните навики, контрола на крвниот притисок и намалување на нивото на ЛДЛ холестеролот поради неговата клучна улога во развојот на атеросклероза. Препорачаните вредности на ЛДЛ холестерол кај лица со многу висок ризик се 1,4 mmol / L; висок ризик 1,8 mmol / l; умерен ризик 2,6 mmol / L и низок ризик 3 mmol / L.
Во регулирањето на вредностите на липидите голема улога има промената на животните навики, медитеранска исхрана, дневна физичка активност ≥ 30 минути, откажување од пушење, намалување внесот на на заситените масти, храна, засладени пијалоци и целосно избегнување на транс маснотиите во исхраната, иако оваа последна мерка ги намалува вредностите на вкупниот холестерол и ЛДЛ холестеролот, односно го зголемува ХДЛ холестеролот за само 5-10%. Внесот на масти не треба да надминува 30% од вкупниот внесената енергија во текот на денот, а внесот на холестерол не треба да надминува 300 mg / ден.
Пример за намирници дозволени кај лица со зголемено ниво на ЛДЛ холестерол:
- интегрални житарки; црн / овесен / ржан леб
- бистри супи од месо, зеленчук или риба
- сите видови бела и сина риба
- пилешко и мисиркино месо без кожа, варено посно говедско и телешко месо
- маслиново масло и сончогледово масло
- сите видови варен или суров зеленчук
- сурово овошје и конзервирано, но без шеќер
Храна што треба да се избегнува:
- бел леб и печива, лиснато тесто
- полномасно млеко и млечни производи
- Густи крем супи
- икра, октоподи, лигњи, ракови
- сите масни меса, особено свинско и суви преработки од свинско месо (салама, сланина, чварки)
- путер, свинска маст, маргарин
- Помфрит
- колачи со путер, маргарин, чоколаден крем
- зачини како мајонез
