„Мовембер“ не е само моден тренд, туку глобално движење

Д-р Виктор Станков, специјалист по урологија,
при Универзитетската клиника за урологија во Скопје, доктор на науки
и научен соработник на хирургија при Медицинскиот факултет во Скопје. 

Ноември е месецот кога машките бради и мустаќи растат со посебна цел — да потсетат на важноста на машкото здравје.

Ноември е месецот кога машките бради и мустаќи растат со посебна цел — да потсетат на важноста на машкото здравје. „Мовембер“ не е само моден тренд, туку глобално движење кое поттикнува разговори за раното откривање на рак на простата и тестиси, како и за менталното здравје кај мажите.

Ноември е месецот кога машките бради и мустаќи растат со посебна цел — да потсетат на важноста на машкото здравје. „Мовембер“ не е само моден тренд, туку глобално движење кое поттикнува разговори за раното откривање на рак на простата и тестиси, како и за менталното здравје кај мажите.

Секоја година, во месец ноември, мажите низ целиот свет пуштаат мустаќи – што има многу подлабоко значење од само декорација на нивното лице. Со цел да се подигне свесноста за здравјето на мажите, во месец ноември, покрај годишните редовни прегледи, мажите се охрабруваат да бидат свесни за семејната историја на рак и да воведат здрав начин на живот.

За жал, статистиките покажуваат дека мажите многу поретко одат на превентивни прегледи и често доаѓаат кај лекар дури кога симптомите се веќе напреднати. Зошто е тоа така, како да ја зголемиме свеста и што можеме сите да направиме за да го зачуваме машкото здравје — разговараме со Д-р Виктор Станков, специјалист по урологија при Универзитетската клиника за урологија во Скопје, и доктор на науки и научен соработник на хирургија при Медицинскиот факултет во Скопје, кој ни открива важни совети и факти што секој маж треба да ги знае.

Моментално е на тренинг за роботска хирургија во Гуанџоу – Кина, на едногодишна „fellowship“ програма за Да Винчи роботска хирургија на еминентната глобална организација „Endourological Society“

1. Воведни прашања

• Што претставува Мовембер и зошто е важен за машкото здравје?
• Колку мажите во Македонија се свесни за значењето на редовните уролошки прегледи?
• Кои се најчестите уролошки проблеми со кои се соочуваат мажите кај нас?

Мовембер е глобално движење за подигање на свесноста за машкото здравје, каде мустаќите се препознатлив знак и „видлив потсетник“ за три клучни теми: карцином на простата, карцином на тестиси и ментално здравје. Идејата не е во изгледот, туку во пораката  — да се информираме и да делуваме навремено.

Водичите на Европската уролошка асоцијација (EAU) се референтни упатства по кои ние уролозите се водиме за дијагноза и лекување, а наша обврска е истите да ги пренесеме на јасен и разбирлив начин до граѓаните.

За официјалните препораки повелете линк: https://uroweb.org/guidelines.

Во македонската пракса најчесто се среќаваме со две крајности: голем број прегледи кај млади и здрави пациенти, најчесто поради анксиозност или погрешна информираност и задоцнето јавување кај пациенти со реално уролошко заболување. Балансот се постигнува со систематска едукација и подигање на свеста кај граѓаните преку редовни кампањи како Мовембер. Најчестите уролошки проблеми со кои се соочуваат мажите кај нас се хиперплазија на простата (неканцерозно зголемување на простатата), инфекции и уролитијаза (камења во бубрези/уринарен тракт), уролошки малигнитети, еректилна дисфункција, како и машки стерилитет.

2. За рак на простата

• Ракот на простата е најчестиот карцином кај мажите. На која возраст се препорачува првиот преглед?
• Многу мажи се плашат од уролошки преглед. Како изгледа тој преглед и дали е навистина непријатен?
• Колку е сигурен PSA тестот и кога треба да се направи?
• Кои симптоми треба да ги алармираат мажите да побараат помош?
• Колку раното откривање ја зголемува шансата за успешно лекување?
• Всушност, според последните истражувања, ракот на простата во Македонија е втора причина за смртност кај мажите, како можеме да го промениме ова?

Согласно EAU, скринингот за карцином на простата кај најголем процент од мажите е разумно да се направи околу 50 години – со PSA (тест за „простата-специфичен антиген“). Кај мажи со зголемен  ризик — роднина (татко или брат) со карцином на простата, особено со рана појава — преглед се препорачува околу 40-45 години.  Дигиталниот ректален преглед  е краток клинички преглед преку анус, трае неколку секунди, може да е непријатен, но не е болен и помага во проценката на големина и конзистенција на простатата. Апелирам пациентите да не го избегнуваат.

PSA не е дијагноза, туку симптом кој урологот треба да го интерпретира. Доколку е покачен или сомнителен, треба да се назначат дополнителни иследувања. Карцином на простата во почетокот е асимптоматски, затоа е корисен скринингот. Знаци што бараат брза консултација со уролог се хематурија (крв во урина), крв во сперма, болка во коски и ненамерно слабеење. Сепак, најчестите проблеми со мокрење кај средовековни и постари мажи обично се последица на бенигна хиперплазија — затоа е важна стручна проценка.

Карциномот на простата е честа причина за смртност, но многу мажи умираат од други причини и „со“ карцином на простата, а не „поради“ него.

Практично, со доволно долг животен век, веројатноста да се појави некоја форма на карцином на простата е висока. Не сите карциноми на простата треба оперативно да се третираат, се прави проценка врз база на карциномот и состојбата на пациентот.

Европската Уролошка Асоцијација (EAU) препорачува и активен надзор кај нискоризични карциноми, наместо агресивен третман. Кај клинички значајни тумори, навременото откривање ја подобрува прогнозата.

3. За рак на тестиси

• Колку често се јавува рак на тестисите и кои мажи се во најголем ризик?
• Како правилно се прави самопреглед на тестисите и зошто е толку важен?
• Дали младите мажи доволно зборуваат за оваа тема, или сèуште постои табу?
• Кога сме кај ,,младите мажи,, кога треба за прв пат да се посети уролог?

Карциномот на тестиси е најчестиот солиден тумор кај мажи на возраст 15–35 години и има висока излечливост при рана дијагноза. Ризикот е поголем кај крипторхизам (неспуштен тестис), семејна историја или претходен тумор на контралатералниот тестис. EAU не препорачува популациски скрининг – препораката е зголемена свесност и итна уролошка проценка при секоја нова промена.

Самопрегледот е лесен и практичен, може да се направи под туш: секој тестис се опипува со прстите, барајќи тврд јазол, нова асиметрија или чувство на тежина.

Би сакал да потенцирам дека меката структура позади е епидидим, односно нормален дел од тестисот. При сомнеж, подобро е да се направи уролошки преглед и ултразвук на тестиси, отколку “да се чека да помине”.

Не е потребно да се посетува лекар почесто од препораките и без симптоматологија. Прекумерните посети поради погрешна информираност или поради фобија, го преоптоваруваат системот и индиректно водат кон доцна дијагностика кај пациенти со реална потреба. Обврска на докторите е активно да информираат и да допрат до граѓаните и надвор од ординациите.

Лица без соодветна стручна квалификација не треба да даваат медицински совети. Интересен податок во прилог на темава е дека кинеската влада им забрани на “инфлуенсерите” без соодветна експертиза да даваат стучни совети.

4. За превенција и здрави навики

• Што може секој маж да направи за да го намали ризикот од уролошки болести?
• Дали исхраната и физичката активност навистина влијаат на здравјето на простатата?
• Колку влијаат стресот и животниот стил врз машката плодност и сексуалното здравје?
• Што е скрининг и зошто се важни редовните контроли на крвта?
• Кои се прегледите и анализите кои треба да ги направи секој маж и секако колку често?

Грижата за здравјето е систем на одржливи навики, не следење трендови. Препорачувам балансирана исхрана прилагодена на индивидуалните потреби. Почесто природна храна, отколку преработена –  овошје, зеленчук, риба, месо, јајца и интегрални производи. Да се внимава и на количината на храна која се внесува  – доколку е “здраво” не значи дека треба да се претерува.

Прекумерната телесна тежина има директна и значајна поврзаност со уролошки состојби како намалено либидо и потенција, а исто така може да влијае и на квалитетот на сперма.

Физичка активност се препорачува за секој човек, без ралика на возраста.

Активните луѓе имаат значително понизок ризик од општа смртност. Комбинација од аеробна активност, но и умерен мускулен тренинг адаптирани на возраста, даваат најдобар долгорочен ефект.

Стресот е значаен негативен ризик фактор за најголем број од заболувањата, а уролошките не се исклучок. Хроничниот, акумулиран стрес го намалува имунитетот, го нарушува сонот, хормоналната рамнотежа и сексуалната функција. Иако не може целосно да се елиминира, треба да сме свесни за штетниот ефект и да работиме на негово намалување.

Скрининг подразбира тестирање на асимптоматски лица според ризик и возраст, за рано откривање на болест. Со цел рано дијагностицирање на карцином на простатата, се користи PSA скрининг. Паралелно, редовните контроли на крвен притисок, гликоза и липиден статус се корисни во уролошките иследувања, бидејќи кардиометаболните нарушувања влијаат на севкупното здравје. Интервалите за редовен преглед ги одредуваме индивидуално, врз основа на возраст, семејна историја, претходни резултати и коморбидитети. Најчесто еднаш годишно кај мажи над 60 годишна возраст.

5. Ментално здравје и табуа

• Мовембер не зборува само за рак, туку и за ментално здравје. Колку е тоа голем проблем кај мажите?
• Зошто мажите поретко бараат помош, и како можеме да ја промениме таа култура на „молчење“?
• Каква порака би им испратиле на мажите кои сè уште избегнуваат лекарски преглед?

Многу мажи не ги препознаваат психолошките симптоми — проблемите со потенција често автоматски ги сметаат за чисто уролошки, иако зад нив најчесто стојат стрес, анксиозност или депресија кај помладите пациенти. Најчестите причини зошто не се бара помош се срам, страв од преглед, страв од соочување со проблемот, недоволна информираност и практични бариери како долгите редици пред уролошки амбуланти.

За да ја смениме таа култура на молчење, потребно е активно да допреме до граѓаните, да информираме јасно и да водиме отворени разговори со пациентите — да ги слушнеме нивните грижи, наместо рутински да ги пренасочуваме –  “Не си за тука!”.

Исто така, неопходна е подобра координација меѓу матичен лекар, уролог и психолог/психијатар.  Прегледот е краток, а  раната проценка значи полесно и поуспешно лекување.

6. Завршно прашање

• Ако треба да им упатите една порака до сите мажи овој Мовембер, која би била таа?

Разговарај, прегледај се, грижи се за своето здравје и за блиските.

Закажи уролошки преглед (особено ако си 50+ ), направи самопреглед на тестиси, движи се повеќе, јади паметно, спиј доволно и регулирај го стресот.

Соочи се со проблемите — проговори со лекар или со близок.

Раното дејствување спасува живот!