ПИШУВА:
Научен советник д-р сци. Деска Димитриевска,
специјалист интернист и супспецијалист пулмолог и алерголог,
ЈЗУ Универзитетска клиника за пулмологија и алергологија – Скопје
♦♦♦♦♦♦♦
Секоја година 7 милиони луѓе во светот умираат поради изложеност на чад од цигари. Македонија има многу високо место според бројот на пушачи, дури 46.6% од мажите и 26.8% од жените се активни пушачи. Чадот од тутун е многу штетен за здравјето на луѓето. Цигарите во себе содржат околу 600 супстанци. Кога овие состојки согоруваат, тие создаваат повеќе од 7.000 хемикалии. Многу од тие хемикалии се отровни и сериозно го оштетуваат нашето здравје, ако бидат вдишани.
Пушењето му штети на речиси секој орган на телото, предизвикува голем број болести, води до инвалидитет и смрт. Ги оштетува органите за дишење и предизвикува хроничен бронхитис, ХОББ, емфизем и белодробен карцином. Вдишените отровни супстанци од белите дробови со циркулацијата се носат насекаде во организмот и понатаму предизвикуваат оштетување на сите органи и системи. Настанува оштетување на крвните садови, пореметена периферна циркулација, покачен крвен притисок и зголемен ризик од инфаркт и мозочни удари. Го зголемува појавувањето на малигни болести на органите за варење, како што се карцином на хранопровод, желудник и панкреас.
Важно е да се знае дека се потребни само 3 – 4 дена на вдишување тутунски чад за да се предизвика зависност од никотин
Пушењето предизвикува промени во структурата на косата, ноктите и кожата и го зголемува ризикот од габични инфекции и карцином на кожа. Го афектира и репродуктивното здравје кај мажите и жените и доведува до многу различни нарушувања во оваа сфера, вклучувајќи и стерилитет или пречки во развој на плодот кај бремените жени.
Пушењето е опасно и за луѓето кои не пушат ако престојуваат во простории каде се пуши. Изложеноста на пасивно пушење придонесува за приближно 41.000 смртни случаи кај возрасните непушачи и 400 смртни случаи кај доенчиња секоја година. Пасивното пушење ги предизвикува сите несакани ефекти по здравјето кои ги имаат пушачите. Децата кои се изложени на пасивно пушење се изложени на зголемен ризик за синдром на ненадејна смрт на доенчиња, акутни респираторни инфекции, болести на средното уво, потешка астма, респираторни симптоми и забавен раст на белите дробови.
КАКО СЕ СОЗДАВА ЗАВИСНОСТ ОД ТУТУН
Зависноста од тутун е болест, која бара сериозен тимски пристап во нејзиниот третман. Порано се сметаше дека пушењето е само лоша навика, но денес се знае дека се работи за хронична болест, зависност од никотин. Оваа зависност е многу сериозна, на исто ниво со зависностите од наркотици и потребна е стручна помош за одвикнување од пушење. По вдишувањето на чадот од тутунот, никотинот, во рок од неколку секунди, се разнесува преку артерискиот систем до центрите за зависност во предниот дел на мозокот, каде што се поврзува со специфичните никотински ацетилхолински рецептори. Се смета дека постојат седум различни типови на никотински рецептори, но познато е дека рецепторот, кој е најмногу одговорен за зависноста од никотин, е алфа4бета2 (α4β2) никотинскиот ацетилхолински рецептор. Активирањето на овие рецептори стимулира ослободување на невротрансмитери, како што се допаминот и норадреналинот, како резултат на што се јавува чувство на задоволство кај корисникот на тутун. Со ова се објаснува зошто повеќето пушачи пријавуваат чувство на задоволство кога ќе вовлечат дим од цигара. Ова чувство е, сепак, краткотрајно. Кога се намалуваат нивоата на никотин и допамин, се појавуваат апстиненцијални симптоми и кризи за цигари, а пушачот ќе почувствува желба, а во некои случаи и физичка криза, за пушење. Секој пат кога поединецот ќе запали цигара, веднаш ќе се намалат кризата за пушење и чувството на непријатност.
Децата кои се изложени на пасивно пушење се изложени на зголемен ризик за синдром на ненадејна смрт на доенчиња, акутни респираторни инфекции, болести на средното уво, потешка астма, респираторни симптоми и забавен раст на белите дробови
Континуираното пушење предизвикува зголемување на бројот на никотинските рецептори и десензитизацијата на тие рецептори. Ова значи дека постојат повеќе никотински рецептори во мозокот на редовниот пушач и, поради тоа, со текот на времето, пушачите бараат редовно внесување никотин за да се чувствуваат удобно. За време на фазата на почнувањето на зависноста од тутун, пушачот ќе треба да го зголемува количеството на внесениот никотин, со цел повторно да се создадат истите интензивни сензации. Ова е познато како физичка зависност. Откако ќе стане зависник, на поединецот му е потребно редовно внесување никотин, со цел да се задржи таа позитивна состојба и да се спречат апстиненцијалните симптоми. Важно е да се знае дека се потребни само 3 – 4 дена на вдишување тутунски чад за да се предизвика зависност од никотин.
АПСТИНЕНЦИЈАЛНИ СИМПТОМИ
Откако ќе настане зависност, секој обид за престанок со пушење доведува до кризи, кои се манифестираат со т.н. апстиненцијални симптоми. Кај приближно 60 % од корисниците на тутун што се откажале од пушење се јавува главоболка, вртоглавица, слаба концентрација, која обично исчезнува во рок од 2 недели по откажувањето. Кај еден од четири пациенти се јавува ноќно будење или проблеми со спиењето, но овие симптоми обично поминуваат брзо. Мнозинството, педесет до шеесет проценти, од лицата ќе доживеат раздразливост, немир и депресија, кои обично траат помалку од 4 недели. Констипација може да се очекува кај помалку од 20 % од пациентите, но може да трае повеќе од еден месец. Зависноста од никотин е хронична релапсирачка (повторувачка) состојба. Упоритоста на зависноста од никотин значи дека многу пушачи што се обидуваат да престанат ќе релапсираат. Релапсот најчесто се јавува во првите неколку недели од откажувањето од пушењето. Меѓутоа, не е невообичаено некој што бил апстинент со години повторно да почне да пуши.
Пушењето е опасно и за луѓето кои не пушат ако престојуваат во простории каде се пуши. Изложеноста на пасивно пушење придонесува за приближно 41.000 смртни случаи кај возрасните непушачи и 400 смртни случаи кај доенчиња секоја година. Пасивното пушење ги предизвикува сите несакани ефекти по здравјето кои ги имаат пушачите
Од сето досега кажано, произлегува дека за да се одвикне пушачот од употреба на тутун, потребна му е медицинска помош од едуцирани здравствени работници, кои ќе му помогнат да ги надмине апстиненцијалните симптоми и да не прави релапси.
ТРЕТМАН НА ЗАВИСНОСТ ОД ТУТУН
Третманот на зависност од тутун се состои од медицинско советување и земање лекарства. Најчесто се користи комбиниран метод на советување и земање лекарства, но треба да биде под контрола на доктор специјалист. Медицинското советување има за цел да ја поттикне и одржи мотивацијата на пушачот, да истрае во овој тежок процес на откажување. Лековите кои се користат за одвикнување од пушење се поделени во две групи. Прва линија на терапија се т.н. никотин заместителна терапија (НЗТ), бупропион и варениклин. Втора линија на терапија за одвикнување од пушење е цитизин (табекс). Понекогаш се користи и комбинација на овие лекарства во третманот на зависност од тутун. Одлуката за тоа кое лекарство треба да го препорачаме на нашите пациенти, генерално се базира на ефикасноста на лекот, на она што го претпочита пациентот, на неговото претходно искуство и на клиничката историја. Цената и достапноста, исто така, може да бидат одлучувачки фактор. Некои од лековите може да имаат несакани дејства или контраиндикации кај одредени пациенти и затоа третманот на зависност од тутун треба да биде под контрола на доктор.
