По големи трагедии, како што се природни катастрофи, несреќи, воени конфликти или лични загуби, постои значителна потреба од контакт со психијатри и психолози. Ова се должи на фактот што ваквите настани можат да предизвикаат сериозни психолошки последици, како што се:
- Акутен стрес и траума – Луѓето често доживуваат шок, анксиозност, панични напади или дезориентираност.
- Посттрауматско стресно растројство (ПТСР) – Трауматските искуства може да доведат до долготрајни психолошки симптоми како кошмари, флешбекови и емоционална нестабилност.
- Депресија и тага – Загубата на блиски, домови или егзистенција може да предизвика чувство на безнадежност и изолација.
- Грижа за менталното здравје на заедницата – Колективните трагедии влијаат врз цели заедници, што ја зголемува потребата од психосоцијална поддршка.
Психијатрите и психолозите помагаат преку различни методи, како што се терапија, групна поддршка, медикаментозна терапија (кај потешки случаи) и техники за справување со стресот. Навремената психолошка помош може значително да ја намали веројатноста за долготрајни последици врз менталното здравје.
Акутен стрес и траума: Причини, симптоми и начини на справување
Акутниот стрес и траумата се психолошки состојби што се јавуваат како реакција на интензивни и стресни настани. Овие состојби можат значително да влијаат на емоционалната, когнитивната и физичката благосостојба на поединецот.
Што е акутен стрес?
Акутниот стрес е непосредна реакција на стресен или трауматски настан. Се јавува краткорочно и обично трае од неколку часа до неколку недели. Кај некои луѓе може да премине во посериозно нарушување, како што е посттрауматското стресно растројство (ПТСР).
Причини за акутен стрес:
- Сообраќајни несреќи
- Природни катастрофи (земјотреси, поплави, пожари)
- Насилство, физички или емоционален напад
- Губење на блиска личност
- Свидетелство на трагичен настан
Симптоми на акутен стрес:
✅ Емоционални симптоми: шок, страв, вознемиреност, раздразливост, вина
✅ Когнитивни симптоми: тешкотии во концентрацијата, конфузија, флешбекови
✅ Физички симптоми: забрзано чукање на срцето, потење, главоболка, несоница
✅ Однесувачки симптоми: избегнување на места или луѓе поврзани со настанот, повлекување од социјалните активности
Што е траума?
Траумата е подлабоко и подолготрајно психолошко нарушување предизвикано од исклучително стресни настани. Доколку траумата не се обработи, може да доведе до хронични ментални состојби, како што се анксиозни нарушувања или депресија.
Разлика помеѓу акутен стрес и траума:
- Акутниот стрес се јавува веднаш по настанот и обично исчезнува со тек на времето.
- Траумата може да има долгорочни ефекти врз менталното здравје, особено ако не се третира соодветно.
Како да се справите со акутниот стрес и траумата?
1. Самопомош и техники за релаксација
- Практикување на длабоко дишење и медитација
- Редовна физичка активност за намалување на стресот
- Одржување на рутина и здрави навики
- Избегнување на алкохол и стимуланси што можат да ја влошат состојбата
2. Поддршка од блиските
- Разговор со семејството и пријателите
- Вклучување во групи за поддршка
- Изразување на чувствата преку пишување или уметност
3. Професионална помош
- Психотерапија (когнитивно-бихејвиорална терапија, ЕМДР – терапија за обработка на трауми)
- Медикаментозна терапија (антидепресиви, анксиолитици – само по препорака од психијатар)
Заклучок
Акутниот стрес и траумата се сериозни психолошки состојби кои можат да имаат значително влијание врз секојдневниот живот. Навременото препознавање на симптомите и примената на соодветни техники за справување може да помогнат во процесот на заздравување. Доколку симптомите траат подолго од еден месец или стануваат потешки, важно е да се побара професионална помош.
Посттрауматското стресно растројство (ПТСР) е психолошко нарушување што се јавува како последица на интензивен или трауматски настан. Лицата со ПТСР често имаат долготрајни психички и физички реакции што можат значително да влијаат врз нивниот секојдневен живот.
Причини за ПТСР
ПТСР може да се развие по изложеност на трауматски настани како што се:
- Воени конфликти и учество во борбени мисии
- Тешки сообраќајни или авионски несреќи
- Физичко или сексуално насилство
- Терористички напади
- Природни катастрофи (земјотреси, поплави, пожари)
- Смрт или повреда на блиска личност
- Болничка нега и интензивни медицински процедури
Симптоми на ПТСР
Симптомите на ПТСР се групирани во четири главни категории:
1. Интрузивни (наметливи) спомени
- Флешбекови – чувство како настанот повторно да се случува
- Кошмари поврзани со траумата
- Интензивен психички и физички одговор на потсетници за траумата
2. Избегнување
- Одбегнување на места, луѓе и разговори поврзани со настанот
- Потиснување на сеќавањата или одбивање да се зборува за настанот
3. Негативни промени во мислите и расположението
- Чувство на вина, срам или безнадежност
- Негативен поглед кон себе и светот
- Намалена способност за чувствување позитивни емоции
4. Зголемена возбуда и реактивност
- Лесна раздразливост и бес
- Проблеми со концентрација и несоница
- Зголемена вознемиреност и хипербделост (чувство дека личноста е постојано во опасност)
Кој е најризичен за ПТСР?
Иако секој може да развие ПТСР, некои фактори го зголемуваат ризикот, како што се:
- Претходни трауматски искуства
- Историја на анксиозност или депресија
- Недостаток на социјална поддршка
- Висок интензитет на траумата
Како се третира ПТСР?
1. Психотерапија
- Когнитивно-бихејвиорална терапија (КБТ) – помага во препознавање и менување на негативните мисли поврзани со траумата
- Десензитизација и репроцесирање преку движење на очите (EMDR) – техника што помага во обработка на трауматските спомени
- Изложбена терапија – постепено изложување на потсетници за траумата за да се намали анксиозноста
2. Медикаментозен третман
- Антидепресиви (Сертралин, Пароксетин) за подобрување на расположението
- Анксиолитици (само под медицински надзор) за намалување на стресот и анксиозноста
- Лекови за сон кај лица со сериозни нарушувања на спиењето
3. Самопомош и животен стил
- Физичка активност (јога, пешачење, спортување)
- Техники за релаксација (медитација, длабоко дишење)
- Водење дневник за емоциите и искуствата
Заклучок
ПТСР е сериозно, но лекувано нарушување. Доколку вие или некој што го познавате покажува симптоми на ПТСР, важно е да се побара помош од професионалец. Навремената интервенција може значително да го подобри квалитетот на животот и да помогне во надминување на последиците од траумата.
Како да се справите со депресијата и тагата?
1. Самопомош и позитивни навики
✅ Одржување на дневна рутина
✅ Физичка активност (пешачење, вежбање)
✅ Практикување на техники за релаксација (медитација, јога)
✅ Дневник на емоции – пишување за чувствата помага во нивното осознавање
2. Социјална поддршка
✅ Разговор со блиски личности
✅ Вклучување во групи за поддршка
✅ Присуство на социјални настани, дури и ако е тешко
3. Професионална помош
✅ Психотерапија – Когнитивно-бихејвиоралната терапија (КБТ) помага во менување на негативните мисли
✅ Медикаментозен третман – Антидепресиви (само под надзор на лекар)
✅ Комбиниран пристап – Најдобри резултати се постигнуваат со комбинација на терапија и здрав начин на живот.
Заклучок
Додека тагата е нормална емоционална реакција која се намалува со време, депресијата е сериозно нарушување кое бара внимание и третман. Ако вие или некој близок покажува знаци на депресија што траат подолго од две недели, важно е да се побара стручна помош.
