Пишува: Проф. д-р Анита Арсовска
Универзитетска клиника за неврологија
Медицински факултет, Универзитет „Св. Кирил и Методиј”-Скопје
Според Светската здравствена организација (СЗО), 15 милиони луѓе страдаат од мозочен удар секоја година. Од нив, пет милиони умираат, а шест милиони остануваат доживотни инвалиди. Мажите се со повисок ризик од жените; инциденцата на мозочниот удар кај машката популација изнесува 62,8 на 100.000, со летален исход во 26,3% од случаите, додека инциденцата кај женската популација изнесува 59 на 100.000 и летален исход од 39,2%. Иако мозочниот удар често се смета дека е болест на повозрасната популација, една третина од мозочните удари се случуваат кај луѓе помлади од 65 години. Ризикот за мозочен удар се зголемува со возраста, особено кај пациентите постари од 64 години, каде се случуваат 75% од мозочните удари.
Хормонски контрацептиви
- Егзогени естрогени и мозочен удар
Хормонските контрацептиви, вклучително оралните, трансдермалните и вагиналните формулации, се ефикасни и ги користат повеќе од 100 милиони жени ширум светот. Постојат различни формулации кои содржат или комбиниран естроген и прогестерон, или само прогестерон, администриран како апчиња, лепенки и прстени. Комбинираните орални контрацептиви (КОК), кои се состојат и од естроген и од прогестерон се тромбогени и, историски гледано, се поврзани со зголемен ризик од кардиоваскуларни болести. Асоцираноста на оралните естрогени со ризикот е дозно поврзана, а дозите се намалуваат од нивното воведување во 1960-тите години. Повеќето КОК сега содржат <50 μg, а некои содржат дури 15 μg естроген. Авторите кои го оценија ризикот од орални контрацептиви, кои содржат естроген од втора и трета генерација, продолжија да откриваат зголемен ризик од 60% до 80% (95% CI, 1,2-2,8) на комбинираната крајна точка за миокарден инфаркт, или исхемичен мозочен удар меѓу КОК корисниците во споредба со некорисници. Хормонските контрацептиви кои содржат само прогестерон не се асоцирани со зголемен ризик за исхемичен мозочен удар, иако податоците се ограничени. Не-оралните методи за примена на комбинирани хормонски контрацептиви, вклучително и вагинални прстени и контрацептивни лепенки, изгледа дека го имаат истиот ризик како и оралните контрацептиви. Ризикот за мозочен удар кај КОК корисниците се зголемува со присуството на другите кардиоваскуларни ризик фактори (т.е. пушење, возраст над 35 години и историја на мигрена со аура).
Бременост и мозочен удар
Бременост и пуерпериум се асоцирани со зголемен ризик за мозочен удар. Перипарталниот период (два дена пред – до еден ден по породувањето) и во помала мера до шест недели постпартално е асоциран со зголемен ризик за исхемичен мозочен удар и интрацеребрална хеморагија. Во голема студија во Англија (на возраст од 15 до 49 години), авторите најдоа дека инциденцата на мозочен удар беше 25.0/100 000 /годишно, доколку жените не биле бремени. Инциденцата се намали за време на раната бременост, но беше деветпати повисока во перипарталниот период (161.1/100 000/годишно) и трипати повисока во раниот постпартален период (47.1/100 000/годишно). За супарахноидална хеморагија, само перипарталниот период носи зголемен ризик; не-аневризмалната супарахноидална хеморагија, веројатно во голема мера придонесува за овој ризик. Ризикот за кој било тромботичен настан, кој вклучува исхемичен мозочен удар останува зголемен во помала мера се до 12 недели постпартално, но не е утврдено дека ризикот за мозочен удар останува зголемен по шест недели постпартално.
Еклампсија и прееклампсија се најсилните ризик фактори за исхемичен мозочен удар и интрацеребрална хеморагија, кои се јавуваат кај 24% до 48% од сите мозочни удари во бременост; овој ризик е потенциран од претходна уринарна инфекција, хронична хипертензија, протромботична состојба и коагулопатии.
Компликациите од бременост, специфично, хипертензија поради бременост, гестациски дијабетес и прееклапмсија, исто така, се асоцирани со долгорочен ризик за мозочен удар. Постои доказ дека жените со прерано породување или раѓање на бебиња со мала родилна тежина имаат повисок процент на цереброваскуларни болести. За жените со претходен мозочен удар, ризикот за рецидивантен мозочен удар е зголемен во перипарталниот и постпарталниот период. Ограничените податоци од студиите сугерираат апсолутен ризик за рецидивантен артериски исхемичен мозочен удар асоциран со бременост од 0,7%, сличен со <1% годишен ризик за рецидивантен мозочен удар кај млади адулти кои немаат васкуларни ризик фактори. Исто така, апсолутниот ризик зависи од клиничките околности, со присуство на васкуларни ризик фактори или дефинитивна причина за мозочен удар, вклучително тромбофилни нарушувања, кои носат зголемен ризик. Слично, постојат недоволни информации за прекумерниот ризик на компликации од бременоста кон мајката и детето кај жени со претходен исхемичен мозочен удар. Улогата на бременоста на ризикот од интракранијална хеморагија од претходна артериовенска малформација е несигурна, поради тоа што досегашните студии даваат различни резултати. Сепак, поголем број докази сугерираат дека бременоста и породувањето не го зголемуваат ризикот од руптура на аневризма.
Заклучок
Важно е да се препознаат ризик факторите за мозочен удар кои се специфични за жените. Треба посебно внимание да се обрати на нивоата на ендогените хормони, егзогената хормонска терапија, периодот на бременост и по породување, како и компликациите поврзани со бременост, кои влијаат врз ризикот од мозочен удар кај жените, како и оптималните превентивни стратагии.
- Приоритети за идни истражувања
Хипертензија – треба да се земе во обѕир расната/етничката и половата варијабилност во преваленцата на хипертензија и нејзината поврзаност со ризикот од мозочен удар; потребно е да се анализира поврзаноста на хипертензија со мозочен удар според возраста.
Дислипидемија – треба да се проучи поврзаноста меѓу LDL, non-HDL-C и триглицеридите со мозочниот удар во зависност од полот. Исто така треба да се зголеми употребата на статини и контролата на дислипидемијата кај жените.
Атријална фибрилација – потребно е да се определат факторите кои придонесуваат за намалена употреба на антикоагуланси кај жени, како и да се проценат причините за помала употреба на процедури за срцева аблација кај жени.
Мигрена со аура -да се утврди патофизиолошката врска со мозочен удар и да се истражат интервенциите за намалување на фреквенцијата/преваленцата на мигрена и ризикот од мозочен удар.
Дијабетес -да се одредат факторите кои придонесуваат (т.е. патофизиологија, разлики во третманот) за зголемен ризик од мозочен удар кај жени со дијабетес.
Когнитивно нарушување -да се истражат разликите во грижата за жените, наспроти мажите со деменција.
