Проф. д-р Гордана Ристовска: Болестите поврзани со небезбедна храна се најчесто предизвикани од бактерии, вируси, паразити или хемиски супстанции кои ги внесуваме преку контаминирана храна или вода 

Пишува: Проф. д-р Гордана Ристовска

Институт за јавно здравје на Република Северна Македонија

Сектор за здравствена екологија

Пристапот до доволни количини на безбедна и здрава храна е клучен фактор за одржување на животот и промоција на добро здравје. Безбедноста на храната и  правилната исхрана се есенцијални предуслови за здравје и блaгосостојба на населението на една земја и треба да бидат инегрирани во сите политики, не само во здравствената политика, туку и во националната економија, земјоделството, туризмот и трговијата.

На 20 декември 2018 година генералниот секретар на Собранието на Обединетите нации донесе резолуција 73/250 за прогласување на Светски ден за безбедност на храната. Почнувајќи од 2019 година, 7 јуни ќе биде ден да се означи со активности кои укажуваат на придобивките од безбедна храна, но и евентуалните пропусти и недостатоци во ланецот на безбедна храна.

ФАО (Организација за земјоделство и храна) им помага на земјите-членки да  ги спречат, да управуваат и да одговорат на ризиците кои се јавуваат во синџирот на производство на храна, додека СЗО ( Светска Здравствена Организација) ја олеснува глобалната превенција, откривање и одговор на заканите поврзани со јавното здравје со небезбедна храна. Двете организации работат за да обезбедат доверба на потрошувачите во нивните власти и доверба во безбедно снабдување со храна. Преку комплементарни мандати и долготрајното партнерство помеѓу ФАО и СЗО  се покриваат низа прашања за поддршка на глобалната безбедност на храната и заштита на здравјето на потрошувачите.

Комисијата на Кодексот Алиментариус, формирана од ФАО и СЗО, воспоставува стандарди на  храна базирана на наука, упатства и кодекси на пракса кои овозможуваат безбедност и квалитет на храната преку регулирање на контаминенти, хигиенски практики, етикетирање, адитиви, инспекција и сертификација, исхрана и остатоци од ветеринарни лекови и пестициди. Ако владите ги прифатат меѓународните стандарди, земјоделците и производителите на храна се во можност да ги исполнат барањата на потрошувачите за безбедна храна, и во исто време да добијат пристап до глобален пазар на храна.

Факти и бројки на глобално ниво

Безбедната храна е од клучно значење за промоција на здравјето и елиминација на гладта, – тоа се две  од главните цели на Агендата за 2030 година. Нема доволно сигурна храна без безбедност на храната. Во овој свет каде синџирот на храна станува се посложен, секој негативен инцидент во безбедноста на храната може да има глобални негативни ефекти врз јавното здравје, трговијата и економијата.

Болестите поврзани со небезбедна храна се најчесто предизвикани од бактерии, вируси, паразити или хемиски супстанции кои ги внесуваме преку контаминирана храна или вода. Небезбедна храна е храна која содржи биолошки, хемиски или физички опасности кои можат да предизвикаат болест кај луѓето.

600 милиони луѓе или 1 од 10 луѓе во светот се разболуваат заради консумaција на контаминирана храна и 420 000 умираат секоја година. При тоа децата до 5-години возраст учествуваат со 40 % во оптоварувањето со болестите поврзани со небезбедна храна или 125 000 смртни случаи секоја година. Во 2010 година водечка причина за смртност кај болести поврзани со небезбедна храна во Европскиот регион е Salmonella enterica со 1854 смртни случаи, Campylobacter spp so 459, Norovirises 435, Listeria monocytogenes 399, Echinocoocus multilocularis 239,  Hepatitis A 195, Brucella spp 191 (Тhe burden of foodborne diseases in the WHO European Region. Copenhagen 2017).

 Биолошки опасности

Биолошките опасности претставуваат најголема закана за безбедноста на храната и директно за потрошувачот. Бактериите кои предизвикуваат инфекција или интоксикација можат да предизвикаат големи епидемии на акутна болест во краток временски период и се закана со која повеќето бизниси со храна можеби ќе се соочат. Некои бактериски видови можат да се класифицираат како опасности значајни за безбедноста на храната, како што се Sallmonela, Listeria monocytogenes, Campylobacter и Е.coli 0157. Постојат патогени бактерии кои се способни да растат во одредени видови храна под поволни услови и да создаваат токсини. Токсинот, пред сè, се формира во храната пред внесувањето, а во некои случаи токсините можат сè уште да бидат присутни, дури и откако сите бактериските клетки се уништени со готвење. Bacillus cereus и Staphylococcus aureus се примери на бактерии што можат да предизвикаат интоксикација, но најважна и потенцијално најсериозна причина е Clostridium botulinum.

Вирусниот гастроентеритис е многу честа појава во светот. Најчесто застапени се норовируси и хепатитис А, кои се одговорни за голем број епидемии, како резултат на лошата лична хигиена од инфицирани работници со храната или недоволна хигиена на продуктите.

Широк спектар на цревни паразити можат да се пренесат на луѓето преку контаминирана храна, застапени се повеќе во земјите во развој, со сиромашни санитарни услови, но растечката глобализација на синџирот на снабдување со храна може само да ја зголеми нивната важност во развиениот свет. Моментално паразитските протозои  се најважни, кои можат да предизвикаат болест кај луѓето, како што се Entamoeba histolytica, причина за амебна дизентерија, и Cryptosporidium parvum.

Прионите се релативно нова закана за безбедноста на храната и се уште не се целосно разјаснати, но нивната вмешаност во потенцијалната нова варијанта на Кројцфелд-Јакоб болест (vCJD), фатална дегенеративна болест, што сериозно влијае врз нервниот систем, доведе до значителна загриженост.

Движењето на акутните цревни заразни болести е прикажано во табела 1 од која се гледа дека бактериските алиментарни инфекции и интоксикации имаат променлива, но и висока стапка на инциденца, заедно со лабораториски потврдените салмонелози и инфекции предизикани со Е.coli.

Инциденца на 100.000 од заболувања во групата на цревни заразни болести, Македонија, период 2013-2018 година

Извор: Движење на акутни заразни заболувања во Република Македонија во 2018 година, Институт за јавно здравје на Република Северна Македонија, 2019.

♦♦♦♦ Во наредното продолжение со проф. д-р Гордана Ристовска: Хемиски опасности и јавноздравствени мерки за безбедност на храната