Пишува: Проф. д-р Стефанка Грујовска
Педијатар, гастроентерохепатолог
Прв пат целијакијата, или глутенска ентеропатија, е опишана во вториот век од нашата ера. Во 19 век, педијатарот Самуел Ги (Samuel Gee) дал прецизен опис на болеста, но дури во 1940 година појавата на болеста била поврзана со исхрана со брашно. Промените кои настануваат во тенките црева се опишани за прв пат во четириесеттите години на минатиот век на наод од обдукција. Подоцна е докажано дека болеста има наследен карактер.
Порастот на новооткриени болни од целијакија, или глутенска ентеропатија, се должи на зголемената свесност за болеста и нејзиното препознавање заради воведување на специфични серолошки тестирања на сомнителните случаи и изведување на ендоскопско иследување на дигестивниот систем.
Во втората декада на минатиот век се откриени специфични антитела кај болните од глутенска ентеропатија. Со нивно воведување во иследувањето на пациентите, за кои има сомнение дека боледуваат од оваа болест, значително е олеснето поставувањето на дијагноза. Истовремено се прават и генетски иследувања.
КОЛКУ ЧЕСТО СЕ ЈАВУВА
Златен стандард за поставување на дијагнозата е ендоскопско иследување на гастроинтестиналниот тракт за да се докажат типичните промени во цревата кои се причина за нарушување на апсорпцијата на хранливите материи.
Денес се смета дека 1 процент од целокупната популација на земјата боледува од глутенска ентеропатија, односно во Европа дури 1 од 130 до 1 од 300 луѓе во различни земји ја имаат оваа болест. Ризикот за болеста кај членовите на семејство, каде што има болен од целијакија, е 10 пати поголем.
Оваа неподносливост се должи на генетската предиспозиција, односно е наследна. Луѓето кои имаат генетска предиспозиција може да манифестираат болест во секоја возраст од животот. За настанување на болеста се потребни провоцирачки фактори, инфекција, стрес, бременост или друга болест. Глутенот е протеин во состав на житарките, кој кај осетливите индивидуи предизвикува оштетување на цревната слузница и нарушување на апсорпцијата на хранливи материи.
МОЖЕ ДА СЕ ПОЈАВИ ВО СЕКОЈА ВОЗРАСТ
Постојат типични и атипични форми на болеста и бидејќи кај деца се почести типичните кои полесно се дијагностицираат, порано се сметало дека тоа е болест која започнува во детството.
Денес е докажано дека е еднакво застапена кај двата пола, но кај возрасните предоминираат атипичните форми на болеста поради што поретко се дијагностицира. Се претпоставува дека на еден дијагностициран болен од целијакија има 7 кои не се дијагностицирани.
Од појавата на првите симптоми до поставување на дијагнозата на глутенска ентеропатија просечно минуваат 10 години. Болеста зафаќа многу органи и системи, па денес целијакијата се дефинира како мултисистемска болест.
ФОРМИ НА БОЛЕСТА
Глутенската ентеропатија се манифестира во типична и атипична форма, која е почеста.
Кај типичната форма, која повеќе е застапена кај децата, се јавуваат слабеење, апатија, пролив или опстипација, губење на апетитот, бледило на кожата, надуен стомак. Со време се јавува и висински дефицит. Поради нарушување во апсорпцијата на хранливите материи се јавува анемија со недостаток од железо, фолна киселина, витамин Б12, ниски вредности на протеини во крвта, губење на минералите и на витамините. Кај возрасните, освен типичната клиничка слика која ја опишавме, почесто се манифестираат атипичните форми на болеста.
Болните често се жалат на хроничен умор, имаат надуен стомак, постојано преплетување на цревата, запек или пролив, не поднесуваат некоја храна. Постепено и кај нив се манифестираат симптоми поради нарушена апсорпција на хранливите материи.
Кај жените со целијакија може да се јават ран климактериум, неплодност, како и чести спонтани абортуси. Се манифестираат рана остеопороза, дефекти на забниот емајл, слабокрвност, нарушување на факторите на коагулација на крвта поради нарушена синтеза на витаминот К. Можни се и невролошки нарушувања како епилепсија, невропатија, мигрена, појава на калцификати во мозокот. Од психичките нарушувања се манифестира депресија.
Оваа болест може да биде здружена со низа автоимуни болести како дијабетес мелитус тип 1, псоријаза, Сјоргенов синдром, автоимун хепатитис, автоимун тироидитис, витилиго, артритис и сл.
Докажано е дека колку подоцна се постави дијагноза на целијакија, можноста да се развие некое автоимуно заболување е поголема. Кај овие болни се почести малигните заболувања на дигестивниот систем.
Понекогаш помеѓу болните со автоимуни болести треба да се обидеме да ги детектираме болните од глутенска ентеропатија, по претходно серолошко и генетско иследување. Потребно е да се направи ендоскопија на дигестивниот тракт за да се докажат промените кои се типични за болеста.
Ако постои сомнеж за болеста, неопходно е пациентот да се иследува кај педијатриски или адултен гастроентеролог. Притоа, се прават серолошки иследувања за да се детектираат антителата кои се специфични за болеста, генетски иследувања и ендоскопско испитување на гастроинтестиналниот тракт.
ДИЕТА
Единствена терапија за целијакија е безглутенска диета во текот на целиот живот. Со спроведување на оваа исхрана болните брзо закрепнуваат и може да имаат нормален живот. Децата постигнуваат оптимална висина и не се разликуваат од своите здрави врсници.
Ризикот за појава на малигна болест се намалува и е еднаков како кај другите. Колку побрзо се постави дијагноза толку побрзо нутритивните дефицити ќе бидат надминати. Започнување со безглутенска диета е тешко за возрасните, а особено за децата. Потребни се внимание од целото семејство, поддршка и охрабрување.
Ако се направи грешка во исхраната, кај некои луѓе се јавуваат болки во стомакот, повраќање, а кај други нема никакви тегоби. Дури и да нема никакви тегоби, пациентот треба да спроведува строга безглутенска диета заради долгорочните ризици. Тешкотија во спроведување на диетата е можна со т.н. контаминација на храната со глутен и при спроведување на строга диета.
Докажано е дека глутенот што се содржи во 1/48 дел од обично парче глутенски леб може да биде причина за одржување на активна болест. Во светот е прифатено дека сите продукти кои не содржат глутен, при нивното лиценцирање добиваат знак на клас од пченица кој е прецртан.
