Ако се набљудуваат возрасни блиски роднини или луѓе во околината во која живееме и кои ги познаваме, лесно може да се забележи дека со возраста, како стареат поголем број од нив иако се здрави, губат на телесна тежина. Неизбежно е како човекот старее со него да стареат и неговите органи. Орган кој е значаен за функција на телото и одржување на телесната тежина е панкреасот. Тој преставува орган-жлезда кој има двојна улога: ендокрина и егзокрина.
Ендокрината улога ја остварува со лачење на инсулин од група на лангерханс клетки, со што го регулира нивото на шеќерот во крвта, додека, пак, егзокрината функција му е да овозможува дигестија на храната во цревата. При намалување на егзокрината функција на панкреасот настанува слабеење. Луѓето всушност се здрави, но имаат недостиг од одредени ензими кои се лачат од егзокриниот дел на панкреасот како што се: глукагон, соматостатин, панкреасен полипептид.
Дневно од панкреасот се лачи 1,5 – 2 литри панкреасен сок кој е со pH помеѓу 8 – 8,5 (базна фаза), кој служи да ја неутрализира желудочната киселина во цревата. Со оваа новонастаната неутрална средина настанува неутрализирање на ензимот пепсин кој се лачи од клетките во желудникот, а со панкреатичниот сок се лачат ензими за дигестија – варење на мастите (липаза), на јаглеродните хидрати (амилаза) и на белковините (трипсин, химотрипсин, карбоксиполипептидаза).
Панкреатичниот сок во себе содржи и одредени катјони на Na, K,Ca, Mg и анјони на хлориди, сулфати и фосфати.
Така што освен кај неки заболувања и кај здрава популација настанува панкреасна егзокрина инсуфициенција (PEI), која преставува глобално или парцијално намалување на панкреасна секреција на амилаза, липаза, протеаза или бикарбонати. Неадекватната секреција на панкреатичните ензими резултира со малдигестија на јаглени хидрати, протеини и масти.
Покрај напредната возраст и некои други фактори можат да ја предизвикаат оваа панкреасна инсуфициенција како што се: алкохол, лекови, траума, опструкција на жолчните канали, вирусни инфекции, метаболни заболувања, болести на сврзно ткиво, како и да настане идиопатски.
Панкреасниот сок покрај водата (течен дел) содржи бикарбонати и над 25 ензими во проактивна форма (зимогени). Трипсиногенот е најзначаен зимоген, кој се активира во трипсин во неутрална дуоденална содржина, а koj понатаму ги активира останатите зимогени. Најзначајни за ензимска активност се трипсин, химотрипсин, амилаза и липаза. Како храната се пасира понатаму во тенкото црево постепено се намалува ензимската активност при што липазата e најосетлива на протеолиза и кисела средина (и кај здрави и кај пациенти со ПЕИ), значи дека е со најкратка активност. По транспортот на храната низ цревата останува 74 % амилазна активност, 24 % активност на трипсин и 1% активност на липазите, што претставува физиолошка мала апсорпција на масти.
Три главни причинители на панкреасната инсуфициенција се – неможност на панкреасот да испорача доволно ензими во тенкото црево за дигестија, да произведе доволно панкреатични ензими поради загуба на функционалниот паренхим на панкреасот и поради намалена стимулација на производство на панкреасни ензими поради постпрандијална асинхронија.
Губиток на функцијалниот паренхим (атрофија) настанува најчесто поради појава на хронични панкреатити, силни акутни панкреатити, цистична фиброза и ресекција на панкреас. Ризични групи за појава на панкреасна инсуфициенција се пациенти заболени од дијабет, пациенти со болести на жолчно ќесе и жолчни патишта, пациенти со диспепсија и кај возрасни луѓе.
Ниска концентрација на фекална еластаза 1 e индикатор за панкреасна егзокрина инсуфициенција (ПЕИ).
Скоро 90 % пациенти со холелитијаза имаат секундарна панкреасна инсуфициенција како последица на комплексни метаболички нарушувања во црниот дроб, портниот и мезентеријалниот крвоток или поради повторувачки напади на акутен панкреатит и/или развиток на хроничен панкреатит. Поради присуство на калкулоза во жолчното ќесе се јавува нејзино неадекватно празнење, со тоа пореметување на дигестија на маснотиите. Кај постхолецистектомиски синдром, ПЕИ може да се јави поради забрзан мотилитет. Поради забрзан проток на химус низ дуоденум истиот не е доволно изложен на дејство на панкреасните ензими, поради што настанува пореметување во варење на химусот.
При диспепсија имаме годишна инциденца околу 1 %, a зачестеност 20-30 %, што преставува 40-70 % од сите дигестивни тегоби. Причинител на диспепсија се дијагностицира само кај 40 % од пациентите. Терапија со инхибитори на протонската пумпа (ИПП) e вообичаен начин на лекување на диспепсијата без да се води сметка дали е од гастрично или не потекло, поради што лекување на диспепсијата не е доволно успешно. Кај оваа група пациенти треба да се мисли за лекување на диспепсија со панкреасни ензими. Статистички е покажано дека здруженост на панкреасната инсуфициенција и диспепсијата е околу 19-35 % од пациентите.
Рана фаза на хроничен панкреатит се манифестира со диспептички симптоми, но кај 75 % од пациентите со хроничен панкреатит немаат клинички манифесна стеатореа. Кај 1/3 од нив со рекурентни симптоми можат да имаат намалена егзокрина функција на панкреасот, при што имаат ниска fekal elastaѕa 1, а со супституција со панкреасни ензими може да ја подобри состојбата кај поголем број пациенти.
Со стареење нивото на панкреасните ензими се намалува, така што на над 50- годишна возраст околу 11,5 % имаат панкреасна ендокрина инсуфициенција. Зачестеноста се наголемува со сокоја следна деценија, па така над 70-годишна возраст може да се очекува половина од населението да има инсуфициенција.
Kога да се посомневаме за појава на ПЕИ? Кај пациенти резистентни на лекување на функционална диспепсија. Кај диспептични постари особи. Кај потхранети со дијареа и диспепсија. Кај оние со нерегулиран дијабет, со инфламаторни цревни заболувања кои се резистентни на терапија и кај пациенти со заболувања на жолчно ќесе и жолчни канали.
Рана фаза на егзокрина инсуфициенција на панкреас (ПЕИ) се карактеризира со осет на рана ситост по оброк, надуеност, флатуленција, гадење, болка во стомакот. Касна фаза на панкреасна егзокрина инсуфициенција се карактеризира со тежок степен на оштетување на ткивото на панкреас, губиток на телесна маса која се карактеризира со потхранетост, појасна и епигастричнаболка, дефицит на липосолубилни витамини (A, D, E, K), појава на мрсна столица (steatorea) и бактериска колонизација на тенкото црево.
Лекување на панкреасна егзокрина инсуфициенција (PEI) се состои во ензимска супституција која претставува стандард во лекувањето и која терапија е независна од етиолошкиот фактор со орална примена на панкреасни ензими (липаза, амилаза, протеаза).
Цели на лекувањето се постигање на оптимална ензимска активност во дуоденумот, подобрување на процесот на варење на храната, намалување на малдигестијата, намалување на епизодите на стомачната болка, подобрување на квалитетот на животот. Значи, дека кај лица со лесно изразена панкреасна егзокрина инсуфициенција треба да се ординираат таблети кои содржат 10 000 Ph.Eur/U. Lipaza, 8.000 Ph.Eur/U. Amilaza, 600 Ph.Eur/U. Proteaza, три пати на ден во тек на оброк (најдобро на средина на оброк со најмалку 200 мл вода или сок од јаболко).
