Пишува: Проф. д-р Мирјана Кочова
педијатар-ендокринолог и генетичар
Главна карактеристика на детството е растењето. Нормалниот раст е индикатор за општото здравје на детето, но и важен аспект на идентификацијата на една индивидуа и е честа причина за консултација во педијатриските и ендокринолошките амбуланти.
ДИНАМИКА НА РАСТЕЊЕТО
Во текот на детството има фази на различен интензитет на растење. Најбрзото растење се одвива интраутерино кога плодот од оплодена јајце-клетка пораснува просечно цели 50 сантиметри во должина.
Во првата година од животот овој пораст е 25 сантиметри, во третата 12,5, потоа продолжува по 6-7 сантиметри годишно во предучилишната возраст, 5-6 сантиметри годишно се до пубертетот.
Во текот на пубертетските години настапува пубертетски забрзан раст. Децата можат да пораснат и до 10 пати повеќе сантиметри во текот на една година. Забрзаниот пубертетски раст почнува на околу 11 години кај девојчињата и 13 години кајмомчињата, и просечно трае околу 2 години и е асоциран со сексуално созревање.
Растот комплетно запира кај девојчињата до 16 години, а кај машките до 18 години, престанувањето на растење се случува кога ќе сраснат краевите на долгите коски.
Растот зависи од повеќе фактори кои ги одредуваат типот и динамика на растење како и конечната висина – генетски, хормонални, нутритивни и емоционални.
ХОРМОН ЗА РАСТ
Плодот во матката расте под влијание на хормонот инсулин, а хормонот за раст и неговите медијатори се активираат по раѓањето. Хормонот за раст се излачува од предниот резен на хипофизата. Под негово дејство се произведува главниот фактор за растење – хормонот ИГФ1 (фактор за растење сличен на инсулинот), кој се произведува во црниот дроб и делумно во бубрегот, а дејствува на краевите на долгите коски (епифизи). На овие пукнатини коскените клетки забрзано растат, се вертикализираат, потоа се калцифицираат и така се случува континуирано растење. Самиот хормон за раст во помала мера влијае и директно врз епифизите, предизвикувајќи издолжување на долгите коски.
Хормонот за растење се произведува во вид на пулс кој е најчест во текот на ноќта.
Познат е феноменот дека децата што добро спијат, подобро растат. Освен од хормонот за раст, растењето зависи и од нормалната продукција и на други хормони како тироидните хормони и хормоните на сексуално созревање во текот на пубертетот.
КАЛОРИСКИ ВНЕСУВАЊА
Неспорно е дека за нормално растење се потребни соодветни калориски внесувања, но самата исхрана не е клучен фактор. Потребно е сериозно и долготрајно нарушување на исхраната или нарушување на користењето на внесената храна од организмот за да се забави растот.
Така, некои хронични болести, кај кои е нарушено јадењето или искористувањето на храната или, пак има забрзан метаболизам, можат да доведат до забавување на растот: хронични болести на кој било од внатрешните органи, вклучувајќи и различни вродени аномалии на цревата, срцето, бубрезите, белите дробови, мозокот, различни ендокринолошки нарушувања на тироидната жлезда, надбубрежните жлезди, хипофизата и слично.
Децата кои имаат послаб апетит, но се здрави, обично немаат нарушувања на растот. Позната е солидна висина кај членовите на одредени етникуми и африкански племиња коиживеат во многу рестриктивни услови.
♦ ♦ ♦ ♦ Во наредното продолжение со проф. д-р Мирјана Кочова: Генетски аспекти, нормални варијанти и процена на растот кај децата
