Пишува: Проф. д-р Петар Дејанов
нефролог на Универзитетската клиника за нефрологија – Скопје
Хроничната бубрежна инсуфициенција (ХБИ) е глобален светски проблем според тоа што повеќе од 2 милиони пациенти имаат потреба од бубрежна заместителна терапија. Оваа терапија опфаќа лекување со хемодијализа (ХД), со перитонеална дијализа (ПД), како и со трансплантација (Т).
Најчести болести кои придонесуваат за појавата на ХБИ се дијабетот и хипертензијата.
Овие болести добиваат епидемиски размери како кај нас, така и во светот. Пред една деценија само 10 % од болните на ХД имаа дијабет, но денес тој процент се зголеми и изнесува околу 30 %. Покрај дијабетот, и хипертензијата е во постојан пораст, па добар дел од пациентите со хипертензија завршуваат на ХД. Согласно физиолошките процеси, со секоја измината година се намалува бубрежната функција. Така, кај повозрасните пациенти со текот на годините расте и ризикот од ХБИ и евентуалната потреба од ХД.
Реализацијата на тераписките процедури за лекувањето на бубрежните пациенти е сложен и скап процес.
Ова лекување е поскапо и од лекувањето на пациентите со дијабет како и на кардиолошките пациенти. Па сепак, во Македонија успешно се лекуваат 1500 пациенти на ХД, десетици пациенти со ПД, а стотици пациенти се трансплантирани. Хемодијализните пациенти се лекуваат во дваесеттина центри за ХД низ целата земја, а центрите за ПД се лоцирани во Скопје и во Струга. Трансплантациите се изведуваат на Клиниката за Урологија во Скопје со динамика од 2 – 3 трансплантации месечно.
И во светот, лекувањето на бубрежните пациенти е сложен и скап програм за реализација, што особено важи за периодот на транзиција во деведесетите години на минатиот век во земјите на Југоисточна Европа, како и во Балтичките земји. Во тој период постоеше вистински застој во лекувањето на ХБИ.
Сега тие проблеми се надминати и програмите за ХД, ПД, како и Т во овие земји забрзано се развиваат. Примери за ова се:
- Хрватска која прерасна во Европски лидер за трансплантацијата на бубрези,
- Романија каде бубрежната заместителна терапија беше во повој во деведесетите, но во наредните години го зголеми бројот на пациенти на ПД за неколку стотици пати и ги опфати сите бубрежни пациенти,
- Полска каде по 1995 година нагло се зголеми бројот на пациенти на ХД, како и на центрите за ХД,
- Естонија каде исто така заместителната терапија беше слабо развиена до 1990 година, но во наредните години се развија модалитетите на лекување, особено Т на бубрези, па над 50% од бубрежните пациенти беа трансплантирани во тој период.
Во светот постојат земји во кои се фаворизира ПД, како што се Мексико и Хонг Конг. Тоа зборува за рационалниот пристап во трошењето на здравствените пари во овие земји. Тие иако се релативно развиени земји ја одбрале ПД како доминантен, и во исто време и рационален начин во лекувањето на нивните бубрежни пациенти.
Во Македонија од седумдесетите години на минатиот век до денес, доминантен начин во лекувањето на ХБИ е ХД, покрај лекувањето со ПД и со Т. Хемодијализата се изведува преку васкуларен пристап за да може крвта на пациентот да се вклучи на апаратот за ХД и преку соодветни мембрани да се прочисти крвта на пациентот од токсините кои не можат да се елиминираат од неговиот организам заради дисфункцијата на бубрезите. Пристапот до циркулацијата е преку катетери или со поврзување на крвните садови на раката. Подолготраен и подобар пристап за пациентите е со поврзаните крвни садови на раката. Во Македонија овие пристапи се прават на Клиниката за Нефрологија во Скопје и тоа кај 85-90% од пациентите заради што и нивното преживување е солидно. Почести проблеми имаат пациентите кои ХД ја изведуваат преку венски катетери. Тие се подложни на инфекции и на септични компликации, на стенози и на тромбози на крвните садови и затоа преживувањето на пациентите со вакви пристапи е пократко и со повеќе сериозни компликации. Во голем број на држави, лекувањето со ХД се изведува воглавном преку катетери, како што е тоа случај во САД, Белгија, Шведска, но кај нас овој начин се користи во само 10% .
Во Македонија лекувањето на пациентите со ХБИ има долга традиција од педесетина години.
Уште во почетокот на седумдесетите години од минатиот век започнало лекувањето на бубрежните пациенти во центрите за ХД во Скопје и во Струга. Покрај Центарот за дијализа во Скопје, и Центарот за дијализа во Струга беше со голем капацитет да ги прими пациентите од градовите во Македонија во кои тогаш немаше центри за ХД. Исто така, во овој центар се лекуваа и пациенти од цела Југославија во летниот период. Во истиот тој период се започна и со Т на бубрези во нашата земја. Во почетокот Т се изведуваше со помош на поискусни хирурзи од Ријека, а во подоцнежниот период и со наши колеги кои специјализираа во В. Британија, САД и други земји, за да можат да се справат со овие сложени оперативни зафати. По неколку години се започна и со ПД. Оваа дијализа се изведува со претходно поставување на катетер во стомачната шуплина и 3-4 пати во текот на денот се внесува специјална течност, а по половина час истата се отстранува.
Денес, можеме да бидеме задоволни со развојот на бубрежната заместителна терапија во Македонија. Хемодијализните центри одлично функционираат на територијата на целата држава, но сепак, потребно е да се зголеми употребата и на ПД како и на Т. Досега Т се изведуваше со органи од родни дарители т.е. роднини, но во иднина би требало да прерасне во кадаверична Т, т.е бубрезите да се добиваат од починати лица.
