Самоубиствата, како комплексен феномен со длабоки корени во човековата психологија и социјалната средина, во последните години бележат загрижувачки пораст. Особено во периодот од 2024 до 2025 година, овој проблем добива нови димензии, условен од бројни фактори кои го карактеризираат модерното време.
Глобални предизвици и ментално здравје
Светската заедница се соочува со без преседан предизвици, како што се пандемии, климатски промени, економски кризи и војни. Овие фактори имаат директен и индиректен ефект врз менталното здравје на луѓето, создавајќи чувство на несигурност, страв и безнадежност.
- Пандемии: Изолацијата, социјалната дистанца и стравот од инфекција предизвикаа широк спектар на ментални здравствени проблеми, вклучувајќи депресија, анксиозност и посттрауматско стресно растројство.
- Економски кризи и инфлација: Финансиските тешкотии, губењето на работата и несигурноста во иднина создаваат голем стрес и придонесуваат за зголемување на ризикот од самоубиство.
- Војни и конфликти: Војните и бегалските кризи предизвикуваат трауматични искуства кои можат да доведат до развој на посттрауматско стресно растројство и други ментални здравствени проблеми.
- Социјална изолација: Социјалните медиуми и технологијата, иако овозможуваат поврзување со другите, исто така можат да доведуваат до чувство на самотија и изолација, особено кај младите луѓе.
Ситуацијата во Македонија
И Македонија не е имуна на глобалните трендови. Економската криза, пандемијата на COVID-19, како и социјалните и политичките турбуленции, имаат негативно влијание врз менталното здравје на населението. Зголемениот стрес, анксиозност и депресија се само дел од проблемите со кои се соочуваат многу граѓани.
Ретроспектива на информации за исчезнати личности и самоубиства во Македонија во последните години
Преглед на состојбата
Во последните години, Македонија, како и многу други земји во светот, се соочува со комплексни социјални и економски предизвици кои се одразуваат и на менталното здравје на населението. Оваа ситуација се манифестира и преку зголемен број на пријавени исчезнати лица и, за жал, самоубиства.
И исчезнати лица и самоубиства се комплексни проблеми со многу фактори кои влијаат на нивната појава. Некои од клучните фактори вклучуваат:
- Економска криза: Финансиските тешкотии, губењето на работата и несигурноста во иднина создаваат голем стрес и придонесуваат за зголемување на ризикот од самоубиство и, во некои случаи, може да предизвикаат лица да исчезнат.
- Пандемијата на COVID-19: Изолацијата, социјалната дистанца и стравот од инфекција предизвикаа широк спектар на ментални здравствени проблеми, вклучувајќи депресија, анксиозност и посттрауматско стресно растројство, што може да доведе до ризични однесувања.
- Социјална изолација: Социјалните медиуми и технологијата, иако овозможуваат поврзување со другите, исто така можат да доведуваат до чувство на самотија и изолација, особено кај младите луѓе.
- Стигмата поврзана со менталното здравје: Стравот од осуда и дискриминација може да спречи луѓето да побараат помош кога ја имаат потреба, што може да доведе до заострување на проблемите и зголемување на ризикот од самоубиство.
Што покажуваат податоците?
- Зголемен број на пријавени исчезнати лица: Според податоците на Министерството за внатрешни работи, во последните години се забележува тенденција на зголемен број на пријавени исчезнати лица. Причините за исчезнувањето можат да бидат различни, од доброволно одлучување да се исчезне до резултат на криминални дејствија.
- Стапката на самоубиства: Иако точни и свежи податоци за стапката на самоубиства во Македонија може да варираат, генерално се забележува дека оваа стапка е загрижувачка и дека постои потреба од интензивни напори за превенција.
- Профил на исчезнатите лица: Во повеќето случаи, исчезнатите лица се млади возрасни, лица со ментални здравствени проблеми или лица кои се соочуваат со лични или семејни проблеми.
- Профил на лица кои извршуваат самоубиство: Лица со ментални болести, особено депресија, се во најголем ризик. Исто така, лица со хронични болести, оние кои злоупотребуваат алкохол и дроги и лица кои се соочуваат со социјална изолација се во поголем ризик.
Што се презема?
И покрај овие предизвици, постојат и позитивни примери. Во Македонија се преземаат одредени чекори за справување со проблемот на исчезнатите лица и самоубиствата, како што се:
- Подигање на свеста: Организирање на кампањи за подигање на свеста за важноста на менталното здравје и начините за превенција на самоубиства.
- Подобрување на пристапот до ментално здравствени услуги: Зголемување на бројот на психијатри и психолози, како и унапредување на услугите за ментално здравје во заедницата.
- Соработка меѓу институциите: Посилување на соработката меѓу полицијата, здравствените работници и социјалните работници во справување со случаите на исчезнати лица и лица со ризик од самоубиство.
- Вклучување на заедницата: Вклучување на граѓански организации, медиуми и други релевантни актери во превентивните активности.
Заклучок
Проблемот на исчезнати лица и самоубиства е комплексен и бара долгорочни и мултидисциплинарни напори. Сепак, со заеднички напори и со фокусирање на превенција, може да се постигне значаен напредок во намалување на бројот на овие трагични настани.
Важно: Ако вие или некој кого го познавате има суицидални мисли, ве молиме побарајте помош од професионалец или контактирајте со некоја од бројните кризини линии.
Фактори на ризик
Покрај глобални и локални фактори, постојат и други фактори на ризик за самоубиство, како што се:
- Ментални болести: Депресија, биполарно растројство, шизофренија и други ментални болести се најчести причините за самоубиство.
- Злоупотреба на алкохол и дроги: Овие супстанции можат да го засилат чувството на безнадежност и да го зголемат ризикот од импулсивни однесувања.
- Претходни обиди за самоубиство: Лицата кои претходно се обиделе да се самоубијат се во поголем ризик да го повторат обидот.
- Генетички фактори: Истражувањата покажуваат дека генетиката може да игра улога во развојот на ментални болести и ризикот од самоубиство.
- Социјални фактори: Социјалната изолација, сиромаштијата, дискриминацијата и други социјални фактори можат да го зголемат ризикот од самоубиство.
Што може да се направи?
За справување со овој сложен проблем, неопходен е мултидисциплинарен пристап кој вклучува:
- Подобрување на менталното здравје: Инвестиции во превенција, рано откривање и лекување на ментални болести.
- Смалување на стигмата поврзана со менталното здравје: Подигање на свеста за менталните болести и важноста на барање помош.
- Поддршка на социјалните мрежи: Обезбедување на сигурни и поддржувачки социјални мрежи за лица кои се во ризик.
- Достапност до услуги: Обезбедување на достапност до квалитетни психијатриски услуги и кризини центри.
- Превентивни програми: Развивање и имплементирање на превентивни програми во училиштата, работните места и заедницата.
Заклучок
Самоубиствата се сериозен јавен здравствен проблем кој бара комплексен и мултидисциплинарен пристап. Со заеднички напори, можеме да го намалим бројот на самоубиства и да создадеме општество во кое секој човек ќе се чувствува вреден и поддржан.
Важно: Ако вие или некој кого го познавате има суицидални мисли, ве молиме побарајте помош од професионалец или контактирајте со некоја од бројните кризини линии.
Белешка: Овој текст има за цел да понуди општ преглед на проблемот и не треба да се смета за замена за професионален медицински совет.
Специфични фактори на ризик, превентивни мерки и искуства на други земји во справување со самоубиствата
Специфични фактори на ризик
Иако се споменаа некои општи фактори на ризик, важно е да се напомене дека самоубиствата се комплексен феномен со многу нијанси. Еве некои специфични фактори кои можат да зголемат ризикот:
- Хронични болести: Лица со хронични болести како што се рак, срцеви заболувања или хронична болка имаат поголем ризик.
- Социјална изолација и самотија: Осеќајот на отуѓеност и самотија може да биде силен предиктор за самоубиство.
- Дискриминација: ЛГБТ+ лица, лица со ментални нарушувања и други маргинализирани групи се подложни на поголем ризик поради дискриминација и стигматизација.
- Промени во животот: Големи промени како што се развод, губење на работата или смрт на близок човек можат да бидат стресни и да го зголемат ризикот.
- Генетска предиспозиција: Истражувањата покажуваат дека генетиката може да игра улога во развојот на ментални болести и ризикот од самоубиство.
Превентивни мерки
За да се спречат самоубиства, потребен е мултидисциплинарен пристап кој вклучува:
- Ран откривање и интервенција: Развивање на алатки за рано откривање на лица во ризик и обезбедување на брза и ефективна интервенција.
- Подобрување на менталното здравје: Инвестирање во превенција, рано откривање и лекување на ментални болести.
- Смалување на стигмата: Подигање на свеста за менталното здравје и важноста на барање помош.
- Ограничување на пристапот до средства за самоубиство: Ограничување на пристапот до огнено оружје, пестициди и други средства кои се често користени во самоубиства.
- Поддршка на социјалните мрежи: Обезбедување на сигурни и поддржувачки социјални мрежи за лица кои се во ризик.
- Образование и обука: Едуцирање на јавноста, професионалците во здравството и образованието за ризик фактори, знаци на предупредување и начини за превенција.
- Поддршка на семејствата и пријателите: Обука на семејствата и пријателите како да препознаат знаци на предупредување и како да им помогнат на лицата кои се во ризик.
Искуства на други земји
Многу земји во светот преземаат различни мерки за справување со проблемот на самоубиства. Некои од успешните примери вклучуваат:
- Јапонија: Јапонија има долга историја на висока стапка на самоубиства, но во последниве години успеа да ја намали оваа стапка преку интензивни кампањи за превенција, подобрување на менталното здравје и намалување на стигмата.
- Австралија: Австралија има имплементирано национална стратегија за превенција на самоубиства која се фокусира на рано откривање, интервенција и поддршка на лица во ризик.
- Јужна Кореја: Јужна Кореја има преземено различни мерки за намалување на стапката на самоубиства, вклучувајќи кампањи за подигање на свеста, подобрување на пристапот до ментално здравствени услуги и ограничување на пристапот до средства за самоубиство.
Заклучок
Самоубиствата се комплексен проблем кој бара долгорочен и мултидисциплинарен пристап. Со заеднички напори, можеме да создадеме општество во кое секој човек ќе се чувствува вреден и поддржан, и во кое ќе се намалат ризиците од самоубиство.
