Штавејот е самоникно растение, многу издржлив и продорен коров. Гурмански специјалитет и лековита билка. Распространет e низ целиот свет, а најмногу се среќава во умерениот појас на северната хемисфера. Припаѓа на фамилијата троскоти (Polygonaceae) од родот Rumex spp. Познат е и како зелје, а зависно од врстата може да биде едногодишен или повеќегодишен. Стеблото достига висина од 20 до 100 см. Листовите на штавејот имаат пријатен киселкаст вкус, а се појавува напролет и го има во текот на летото, па се до доцна есен. Уште старите Грци и Римјани знаеле за неговата лековитост, иако бил нарекуван и храна на сиромашните, а денес, знаејќи ја неговата лековитост и нутритивни вредности, е се попопуларен зеленчук, кој е доста застапен на трпезата. Се користи и како растение кое го подобрува имунитетот, а свежите листови се употребуваат за лекување на изгореници, воспаленија и инфекции на кожата како и против отоци од убод од инсекти.
Штавејот е ниско калорична билка која изобилува со витамин Ц и минерали како што се калиум, натриум, железо и фосфор. Во 100 г свеж штавеј има 0,8 г целулоза, 48 мг витамин Ц, 0,4 мг витамин Б3, 43 мг фосфор, 2,4 мг железо, 50 мг калциум и 290 мг калиум.
Овие карактеристики го прават одлична намирница за детоксикација на организмот бидејќи му се припишуваат моќни диуретички својства. Покрај тоа што организмот го снабдува со потребните хранливи материи, има неверојатни количини на витамините А и Ц кои помагаат телото да се опорави по долгата зима и лошите навики во исхраната. Во 100 грама листови од штавеј има 80% од препорачаната дневна доза на витамин Ц или 48 мг витамин Ц, 20% од препорачаниот внес на магнезиум и 7% од калиум. За споредба – во 100 грама портокал има 53,2 мг витамин Ц. Важно е да се напомене дека при готвење се намалува витаминот Ц, па затоа се препорачува младите листови да се користат за правење на салата. Овие карактеристики влијаат на подобрување на имунитетот (силни антибактериски и антивоспалителни дејства) и заштита од појава на скорбут.
Во традиционалната медицина, листовите и стебленцата се користат за лекување на разни проблеми со кожата како што се апцеси на кожата, посебно околу устата предизвикани од бактериски инфекции, воспаленија или јадеж. Витаминот А е од суштинско значење во одржувањето на кожата, косата и слузокожата. Околу 150 грама сурови листови содржат доволна количина за задоволување на дневните количини на витамин А.
Претерана употреба на штавејот не е препорачлива, поради големата содржина на оксална киселина. На бубрежно болните не им се препорачува консумирање на оваа билка.
Штавејот, познат и како зелје или киселец, припаѓа на фамилијата Polygonaceae (троскоти), од родот Rumex. Овој род вклучува над 200 видови растенија, а во Македонија најчесто се среќаваат видови како Rumex acetosa (обичен штавеј) и Rumex acetosella (мал штавеј или див киселец).
🔬 Ботанички карактеристики:
-
Фамилија: Polygonaceae (Троскоти)
-
Род: Rumex
-
Најпознат вид: Rumex acetosa
-
Животен циклус: Повеќегодишно тревно растение
-
Стебло: Високо до 1 м, исправено
-
Листови: Долги, зелени, со карактеристична киселкаста арома, најчесто со стреловидна форма
-
Цветови: Мали, зеленикаво-црвени, се појавуваат во метличести соцветија
-
Плод: Сув, триаголен оревчињ
-
Корен: Длабок и разгранет
🌿 Употреба:
✅ Во исхраната:
-
Листовите се користат свежи во салати, супи, пити и чорби.
-
Има пријатен кисел вкус поради содржината на оксална киселина.
-
Богат е со витамин Ц, железо, калциум и антиоксиданси.
❗ Напомена: Поради високата содржина на оксална киселина, не се препорачува преголема консумација кај луѓе со проблеми со бубрезите или камења во бубрези.
✅ Во традиционалната медицина:
-
Се користел за подобрување на варењето, намалување на воспаленија, лекување на кожни заболувања.
-
Коренот има лаксативно и антисептичко дејство.
🌱 Екологија и растење:
-
Штавејот расте спонтано во влажни и плодни почви, често на пасишта, ливади, крај реки и на негабани површини.
-
Толерира ладни услови и често е една од првите зелени билки напролет.
-
Некои видови се агресивни и се сметаат за коров во земјоделството.
📚 Други видови од родот Rumex:
-
Rumex crispus – набразден штавеј (со широка примена во народната медицина)
-
Rumex obtusifolius – со широки листови, често се среќава како коров
-
Rumex patientia – познат како градинарски штавеј, често култивиран
Ако сакаш, можам да ти направам споредбена табела или да ти покажам како се култивира штавеј за домаќинска употреба.
