Високите цени на лековите и зголемените трошоци за лекови и лекување се сериозен проблем со кој се среќаваат земјите во развој. Според неколку истражувања, половина од популацијата во земјите во развој има недостаток дури и од есенцијалните лекови. Моментално за лекови се трошат 30 – 60 проценти од здравствените буџети на земјите во развој, но недостатокот на лекови за пациентите е главно последица на недостатокот на фондови за лекови. Населението во земјите во развој главно својот спас го гледаат во снабдување со лекови кои се финансирани од страна на фондовите за здравствено осигурување, општествени или приватни. Во оваа ситуација фармакоекономските принципи се есенцијални за проценка на ефикасно употребување на лимитираните ресурси, а со цел да се постигне најголем потенцијал од подобрување на здравјето на пациентите.
Во земјите во развој здравствените политики се обидуваат да ја задоволат „Националната есенцијална листа на лекови“ пропишана од страна на Светската здравствена организација (СЗО) и притоа не обрнувајќи многу внимание на нови лекови, како и нови дијагностички и терапевтски процедури.
Што е фармакоекономија?
Одговор на прашањето што всушност претставува фармакоекономијата побаравме од Стевче Ацевски, доктор на фармацевтски науки, според кого фармакоекономијата е едно решение со кое може да се зголеми ефективноста во алокацијата на ресурсите за лекови.
„Фармакоекономските анализи ги идентификуваат, мерат, проценуваат и споредуваат трошоците и исходот од различни алтернативни терапии. Целта на фармакоекономските истражувања е да се добие максимален исход од терапијата со ограничените буџети. Ако се земе предвид дека ги споредува алтернативите на терапијата во однос на трошоците, јасно е зошто фармакоекономијата е поважна за земјите во развој, отколку во развиените земји“, појаснува Ацевски.
Улогата на фармакоекономијата за земјите во развој
Повеќето земји во развој имаат недостаток на ресурси за користење на економски евалуации при носењето на одлуки во здравствената политика, при алокација на ресурсите од здравствените фондови. Скоро во сите земји во развој недостасуваат водичи за фармакоекономски анализи со кои би се вршела евалуација на донесените здравствени одлуки. Повеќето земји во развој ја задоволуваат Националната есенцијална листа на лекови, но, според истражувањата на СЗО, скоро ниедна земја нема развиено критериуми за економска евалуација на здравствените политики. Овој тренд е значителен за земјите во Африка, Азија, но и земјите од Јужна и Источна Европа (меѓу кои и Македонија) се скоро на исто ниво. Најголемиот број на фармакоекономски истражувања кои се работени во овие земји се или за научна цел, или за оправдување на некои претходно преземени чекори во здравствениот сектор. Како на пример, студии со кои се оправда употребата на двојна терапија за справување со маларија, кои беа извршени во многу земји, откако беше направена промена на водичите за третман на маларија.
Досегашната улога на фармакоекономските анализи е незначителна и лимитирана при носењето на одлуки во земјите во развој.
Иднината
Според Ацевски, земјите во развој имаат ограничени финансиски ресурси за да ги задоволат растечките потреби на пациентите. Одлучувачите во здравствените политики и политичарите бараат политички прифатливи решенија со цел да ги поврзат потребите и ресурсите. Фармакоекономијата е едно решение со кое може да се зголеми ефективноста во алокацијата на ресурсите за лекови. Референтните цени за лековите и употребата на генеричките лекови се едно од решенијата кои нудат механизам за справување со трошоците, а фармакоекономските анализи се комплементарни и можат да придонесат во изнаоѓањето на ефикасни стратегии. Фармакоекономијата е главна алатка на здравствено-осигурителните компании, кои се во значителен развој во развиените земји, и како приватни и како општествени организации. Во земјите во развој треба доста да се работи со цел да се развијат и воспостават фармакоекономските принципи, првично преку обуки и тренинг, па формулирање на законски прописи и правила за фармакоекономска евалуација. Постојат повеќе чекори кои треба да се преземат со цел успешна имплементација на фармакоекономијата во секојдневието на земјите во развој:
- Прво, воведување на фармакоекономијата и здравствен менаџмент во курикулумите на медицинските и фармацевтските факултети. Истовремено курсеви и обуки треба да се спроведат за здравствените професионалци, кои веќе работат.
- Второ, треба да се обезбедат квалитетни податоци со цел да се донесат издржани решенија и кои ќе обезбедат транспарентност на процесот на носење на одлуки.
- Трето, доближување на фармакоекономските принципи до здравствените авторитети и носители на одлуки, со цел да ја прифатат фармакоекономијата како алатка која ќе им помогне да донесат издржани одлуки.
- Четврто, формулирање на законска регулатива и правилници, кои ја фаворизираат апликацијата на фармакоекономските принципи во селекцијата на лекови. Во исто време фармакоекономијата дозволува да се евалуираат и други фактори кои ќе бидат клучни за носењето на здравствените одлуки, како што е тежината на болеста, епидемиските карактеристики и слично.
Фармакоекономијата, според Ацевски, е во зачеток во здравствените системи во земјите во развој при носењето на одлуки за избор на лекови и водичи за третман на одредени заболувања, но и покрај предизвиците и препреките нејзината употреба ќе биде есенцијална и суштинска, со цел прилагодување на здравствените системи на земјите во развој и нивно приближување кон здравствените системи на развиените земји.
