Предизвикувач на заболувањето е бактерија – Francisella tularensis, која е ситен, грам-негативен, аеробен, неподвижен и аспороген коко-бацил. Бактеријата е отпорна во надворешната средина и долго се одржува во мршите на умрени животни, во сировите кожи, во почвата, во површинските води и прехранбените продукти. Отпорни се на ниски температури, додека високите температури брзо ги инактивираат, а од дезинфекционите средства најчувствителни се на хлорните препарати.
Туларемијата е примарно заболување на голем број видови диви глодачи, кои се резервоар на ова заболување. Ги има над 100 во целиот свет, а од нив најзначајни се домашните и полските глувци, зајаците, стаорците, водените стаорци, вервериците, дабарот, ракунот, како и којотите, лисиците и многу други животни. Домашните животни поретко заболуваат, а природна инфекција е утврдена кај овци, мачки, кучиња и свињи. Меѓу глодачите заболувањето се шири најчесто преку крлежите и вошките кои паразитираат на глодачите (поретко преку комарци), како и преку загадени води и кал (инфицираните глодачи ги исфрлаат бактериите во надворешната средина преку мочката и фецесот).
Човекот може да се зарази од туларемија по сите познати епидемиолошки патишта на пренесување:
- Контакт – Доволен е директен контакт на кожата или слузницата со ткива или крв на заразени животни при дерење, сечење на месо, подготвување на јадења или само допирање.
- Трансмисионен пат – Човекот заболува при каснување од иксоидни крлежи, вошки, обади и др. инсекти или контакт со нивни флуиди.
- Респираторен пат – Инфекцијата настанува со вдишување на прашина контаминирана со бацили на туларемија.
- Алиментарен пат – Инфекцијата настанува после пиење на контаминирана вода (со фецес и моч, како и со пцовисани глодачи) или консумирање на контаминирана храна (најчесто после недоволно термички обработено месо од зајак или други животни). Се смета дека зајачкото месо може да остане инфективно и после смрзнување кое трае дури и неколку години.
Бидејќи туларемијата е зооноза, од неа најчесто заболуваат луѓето кои се професионално изложени на поголем ризик, како што се: ловци, риболовци, сточари, шумари… По прележување на туларемијата останува солиден имунитет, но времетраењето на истиот не е познато и постои можност за повторно заболување (реинфекција).
Симптоми
Во зависност од локализацијата, односно од местото на навлегување на бактеријата во организмот на човекот, туларемијата може да се манифестира во неколку различни клинички форми: гландуларна, улцерогландуларна, окулогландуларна, орофарингеална, белодробна, интестинална и тифоидна (генерализирана) форма.
Кај сите клинички форми, после инкубација од три до седум дена, почетокот на заболувањето е акутно, со појава на општ инфективен синдром: покачена температура, треска, потење, интензивни главоболки, болки во целото тело и општа слабост. Болеста обично трае од две до четири недели.
- Гландуларна форма – најчесто се зафатени подвиличните и вратните лимфни јазли кои отекуваат, но нема улцерации.
- Улцерогландуларна форма – се карактеризира со појава на воспалителна реакција на влезната врата (кожа) во вид на папула која улцерира, и регионална лимфаденопатија. Лимфните јазли некротизираат, а потоа доаѓа до нивна склеротизација, но често можат да загнојат, па долго да супурираат.
- Окулогландуларна форма – се јавува воспаление на слузницата на окото и карактеристични групи на фоликули, како и оток на регионалните лимфни јазли.
- Орофарингеална форма – се манифестира во вид на воспаление на усната слузница, грлото или крајниците (кои можат да некротизираат и остават длабоки дефекти) и отекување на вратните лимфни јазли.
- Белодробната форма – е примарно белодробно заболување, кое се јавува во вид на бронхит или бронхопневмонија.
- Интестинална форма – се карактеризира појава на болки во стомакот, повраќање, проливи.
- Тифоидна или генерализирана форма – висока фебрилност (Т), тешка општа интоксикација со тифозна состојба, оток на слезенката и осип.
Дијагноза
Дијагнозата се поставува врз основа на лабораториски тестови кои детектираат антитела на Francisella tularensis во серумот на пациентот. Секоја состојба сомнителна за туларемија поради опасност од животнозагрозувачки форми, како и можност за појава на епидемија, мора да се потврди со лабораториски дијагностички тест.
Лекување
Лекувањето на туларемија е со антибиотици. Стрептомицин и гентамицин се лек на избор, вообичаено во траење од 10 дена.
Превенција
Спречување на ширење на инфекцијата подразбира избегнување контакт со крлежи и комарци користејќи репеленти при престој во природа, употреба на заштитна облека при контакт со глодари или мрши. При појава на сомнителни симптоми задолжително е јавување на лекар и изведување на тестот за туларемија, особено во период на епидемии на инфекцијата или во време на природни непогоди кога се зголемува бројот на мали глодари во населените места.
