Кога пред шест месеци во кинескиот град Вухан се појави респираторната болест КОВИД-19, предизвикана од новиот коронавирус SARS-CoV-2, малку знаевме за тоа како таа се шири и како да се бориме со неа. Иако многу стручњаци веруваат дека вирусот ќе се задржи во Кина, тој се прошири низ светот со речиси десет милиони заразени, и околу половина милион починати лица.
КОИ СЕ СИМПТОМИТЕ НА ЗАРАЗА СО КОРОНАВИРУСОТ?
На почетокот се зборуваше дека симптомите се слични на грип, но во меѓувреме списокот на симптоми значајно се прошири:
- Зголемена телесна температура
- Кашлица
- Краток здив или отежнато дишење
- Губење на осетот за мирис или вкус
- Замор
- Болки во мускулите или телото
- Главоболка
- Болка во грлото
- Мачнина или повраќање
- Течење на нос
- Повраќање
- Осип или промена на бојата на прстите на рацете или нозете (редок симптом)
КОИ СЕ ГЛАВНИТЕ НАЧИНИ НА ЗАРАЗУВАЊЕ?
Стручњаците веруваат дека вирусот главно се шири со близок меѓучовечки контакт, односно по капков пат, кога заразенто лице кашла или кива. Блискиот контакт значи дека подолго од 15 минути сте на оддалеченост помала од два метри со заразено лице. Неодамнешни истражувања открија дека ситни капки кои ги исфрла заразеното лице додека зборува може да останат во воздухот неколку минути во затворен простор, додека на отворено се распрскуваат. Тоа е една од причините зошто престојот во затворено е ризичен, особено кога има повеќе лица во помал простор кој слабо се проветрува. На отворено, ризикот од зараза е многу помал. Луѓето може да се заразат преку контаминирани раце со излачувања од заболено лиде кога со валкани раце го допираат лицето, па затоа треба да се избегнува ракување. Иако вирусот може да преживее и до неколку часа на површини како маси и рачки на врати, стручњаците не веруваат дека тоа е примарен начин на зараза.
КОЛКУ ТРАЕ ВРЕМЕТО НА ИНКУБАЦИЈА?
Периодот од моментот на заразување до појавата на први симптоми на болеста (инкубација) во просек изнесува пет дена. Понатаму, кај околу 98% од заразените, симптомите ќе се појават во рок од 11,5 дена, а кај 99% во тек на 14 дена. Исклучително ретко, еднаш во 100 слуачи, може да се случи да заразените покажат симптоми по 14 дена.
ДАЛИ ЛИЦЕТО Е ЗАРАЗЕНО ЗА ЦЕЛО ВРЕМЕ НА ИНКУБАЦИЈАТА?
Стручњаците сметаат дека лицата кои го носат коронавирусот SARS-CoV-2 се најзаразни еден до три дена пред појавата на првите симптоми, како и првите седум дена по избивање на болеста. Но, проблем со ширењето на новата болест е и тоа што асимптоматските случаи, значи кога поединецот нема симптоми па затоа и не знае дека е заразен, може да го шири вирусот. За тоа колкав е уделот н асимптоматските случаи межу сите заразени, се уште се водат дискусии. Но, се претпоставува дека се движи во рамка помеѓу пет и 60 проценти.
КОЈ Е НАЈМНОГУ ЗАГРОЗЕН?
Од почетокот на пандемијата, КОВИД-19 во сите земји се покажа дека е најсмртоносен за лица постари од 65 години. Во земјава, најголем број на заболени се над 60 години, а во истата возрасна група се евидентирани и наголем број на смртни случаи. Најважен дополнителен ризик за смртност меѓу заболените била присутноста на кардиоваскуларна болест, дијабет, како и белодробна болест.
ДАЛИ МАСКИТЕ СЕ ЕФИКАСНИ?
Ставот за носењето маска е нешто кое најмногу еволуираше од почетокот на пандемијата, како во Македонија, така и во светот. На почетокот, стравот на стручњаците беше дека маските не им се потребни на луѓето кои не покажуваат знаци на респираторна инфекција, туку на оние кои се на прва линија со коронавирусот, како здравствените работници. Но, сега епидемиолозите препорачуваат носење маска во јавен превоз, во продавница, на работно место, односно секаде каде не е можно одржување на физичко растојание од два метра.
Метаанализа на 172 студии која неодамна ја објави медицинското списание Lancet покажува дека носењето маска може значајно да го намали ризикот од новиот коронавирус. На пример, ако сте на оддалеченост од еден метар од останатите, а носите маска, ризикот за зараза се намалува за 82% во однос на ситуација кога немате заштитени нос и уста.
