Шеќерната болест е едно од најмасовните страдања на современиот човек, која лесно се дијагностицира и со правилна едукација одлично се превенира и се контролира. Овој прирачник, пред сé, е наменет за лицата со дијабетес и нивните најблиски, како и на стручните медицински лица кои се занимаваат со нивната едукација. Книгата ја препорачуваме и за студентите, како и за лекарите кои започнуваат да се занимаваат со дијабетес, за полесно стекнување на практични сознанија.
Шеќерната болест или Дијабетес мелитус (Diabetes mellitus) претставува хронична, или, би рекле, уште и доживотна болест, што се одликува со нарушување, пред сѐ, на метаболизмот на јаглехидратите, но и на мастите и протеините и со специфични промени на крвните садови.
Храната треба да има правилен распоред на составните материи т.е. да има стандарден распоред на трите основни материи: јаглехидратите, белковините и мастите. Храната за болните од шеќерна болест во најголем процент треба да биде составена од шеќери или т.н. јаглехидрати од 50 % до 60 %.
- Мастите треба да бидат застапени од 30 % до 35 %.
- Белковините од 10 % до 15 % (освен доколку не постои некое оштетување на бубрезите, кога треба да се советувате со вашиот лекар).
- Готварска сол 3 до 6 г дневно.
- Бел шеќер или сахароза (сукроза) 25 до 30 г.
- Кафеавиот или жолтиот шеќер (кој кај нас поретко се употребува) има помалку јаглехидрати од рафинираниот или белиот и може да се користи за засладување на освежителните пијалаци или на кафето (чајот). Има и повеќе витамини, но доколку се консумира во големи количества.
- Холестерол до 200 мг дневно.
Јаглехидрати
Тие се основа на вашата диета. Тоа се шеќери. Шеќерите се застапени во растителната храна, поретко во храната од животинско потекло. Еден грам јаглехидрати ослободува четири калории енергија (тоа се, всушност, кило или големи калории, но од практични причини се означуваат само како калории). Јаглехидратите најбрзо се ресорбираат од цревата и директно и најбрзо го покачуваат крвниот шеќер. Со оглед на важноста на јаглехидратите за дијабетесот, треба подетално да се запознаете со видовите јаглехидрати и нивните својства.
Јаглехидратите се делат според состав на:
- Моносахариди
Тоа се прости шеќери, што не се разложуваат. Тука спаѓаат следниве шеќери:
- Маноза(житарки);
- Гликоза (овошје, грозје);
- Галактоза (млеко);
- Фруктоза (овошје).
- Олигосахариди
Се добиваат со соединување два или повеќе моносахариди и се делат на ди, три и тетрасахариди. Тука спаѓаат следниве шеќери:
- Малтоза – се наоѓа во пивскиот слад. Се состои од две молекули гликоза.
- Лактоза – се наоѓа во млекото. Се состои од гликоза и галактоза.
- Сахароза се наоѓа во шеќерната трска и репка. Се состои од гликоза и фруктоза.
- Целобиоза се добива со хидролиза на целулозата. Се состои од две молекули на гликоза.
- Полисахариди
Тоа се сложени шеќери што се состојат од голем број на моносахариди. Тука спаѓаат:
- Скробот (амилум) – се наоѓа во растителната храна (житарици, кртоли, корени, компир, ориз). Се разградува до гликоза.
- Амилозата – се разградува на малтоза.
- Амилопектинот – се наоѓа во надворешниот слој на житото.
- Гликогенот – се наоѓа во животинските организми и се разградува на малтоза.
- Целулозата – не се разградува во цревата на човекот. Целулозата се разградува од некои видови бактерии и не служи за храна кај човекот.
Во храната има само три важни јаглехидрати:
- Сахароза,
- Лактоза и
- Скроб.
Скробот е најприфатлив за човечкиот организам како најраширена и најлесно сварлива храна. Како краен продукт на разградбата на шеќерите се гликозата (80 %) и галактозата и фруктозата (по 10 %).
Јаглехидратите се делат и според сварливоста на:
- Несварливи (недигестибилни): целулоза, хемицелулоза, пектини, гуми, муциногени супстанци, како и супстанци од алгите.
- Делумно сварливи: инулин (шпаргли, лук, кромид, печурки), се разложува на фруктоза; фруктоза (овошјето се ресорбира до 50 %), маноза (зеленчук) се разложува на галакоза; рафиноза (шеќерна репка, грав, леќа) се разложува на гликоза, фруктоза и галактоза; стахиоза (грашок) се разложува на пентози.
- Сварливи: скробот и декстрините (зрнеста храна) се разложуваат на гликоза.
Други шеќери:
- Пентози: рибоза, ксилоза, ксилитол, арабиноза;
- Деривати на јаглехидратите: етилалкохол млечна киселина, малична киселина и др.
Гликемијата најбрзо ја покачуваат следниве продукти:
- белиот шеќер;
- сите видови овошје;
- компирот;
- оризот;
- гризот;
- кока-колата (сите видови кола пијалаци);
- сите видови овошни сокови;
- пивото;
- млекото (пресно, кисело, јогурт);
- сите видови тестенини (макарони, пици, лазањи, пити и сл.);
- леб, особено белиот пченичен, без додатоци на други жита или делови од пченичното зрно, интегрален леб).
Овие јаглехидрати брзо и лесно се ресорбираат и спаѓаат во храна со висок гликемиски индекс. Гликемискиот индекс би означувал способност на разни видови храна да ја покачат гликемијата. Така, на пр., гликозата има гл. индекс (ГИ)100.
Гликемиски индекси на определени видови храна:
- бел леб 77
- пита 57
- кроасан 67
- крекери 78
- ориз (бел) 87
- темен ориз (интегрален) 50
- шпагети 38
- пица со сирење 60
- морков 47
- грашок 48
- компир (варен) 88
- грав 2
- леќа 29
- млеко 2
- јогурт 33
- мед 55
- фруктоза 19
- сукроза 68
- јаболко 38
- кајсија 31
- банана 51
- грејпфрут 25
- киви 53
- круша 38
- ананас 59
- слива 39
- лубеница 72
Најмногу внимание треба да им посветите на лебот и на лебните производи, оризот, компирот, како и на овошјето. Треба да знаете дека едно парче леб од околу 30 грама се означува како една лебна единица. Тоа се 10 до 20 грама јаглехидрати. Најчесто лебните единици се поистоветуваат со калориите, или калориска вредност на храната.
Калориската вредност на храната или калориите (популарно) претставува енергија, изразена во калории, што се ослободува по земањето секоја храна, а лебните единици се јаглехидрати во храната!
Една лебна единица содржат и следниве видови храна:
- една праска;
- едно средно јаболко;
- една чаша млеко (околу 200 г);
- една лажица варен ориз;
- еден компир (варен);
- една лажица макарони (јувки или сл.);
- една рака малини или капини;
- една лажичка мед;
- две тенки резанки диња;
- една чаша сок од овошје;
- половина банана;
- еден портокал или половина цитрон.
Ова е важно да го запомните, бидејќи со тоа сами ќе знаете да извршите замена на лебот со храна што вреди исто толку. Постои една голема заблуда околу конзервираните овошни сокови, на пакувањето често пишува дека се без шеќер. Тоа е точно. Нема дополнително шеќер, но има овошен шеќер (фруктоза) што го содржи секое овошје. Според тоа, секоја чаша сок од конзерва (тетрапак) има една лебна единица! Затоа, секоја чаша сок мора да ја пресметате во вкупниот дневен внес лебни единици.
Зеленчук
Зеленчукот можете да го консумирате без поголема претпазливост т.е. послободно. Во зеленчукот има доста целулоза, како и шеќери што бавно и нецелосно се ресорбираат во цревата, така што, минимално или воопшто не влијаат врз вашата гликемија. Ваквите видови шеќери се означуваат како влакнеста храна или диета или т.н. фибре (или растителни влакна) диета и има повеќе предности: – шеќерите минимално се ресорбираат од цревата; употребата на растителните влакна го намалува.
(продолжува)
