Шеќерната болест е едно од најмасовните страдања на современиот човек, која лесно се дијагностицира и со правилна едукација одлично се превенира и се контролира. Овој прирачник, пред сé, е наменет за лицата со дијабетес и нивните најблиски, како и на стручните медицински лица кои се занимаваат со нивната едукација. Книгата ја препорачуваме и за студентите, како и за лекарите кои започнуваат да се занимаваат со дијабетес, за полесно стекнување на практични сознанија.
Шеќерната болест или Дијабетес мелитус (Diabetes mellitus) претставува хронична, или, би рекле, уште и доживотна болест, што се одликува со нарушување, пред сѐ, на метаболизмот на јаглехидратите, но и на мастите и протеините и со специфични промени на крвните садови.
- Дијабетес тип 1 или инсулинозависен дијабетес. Се јавува на млада возраст т.е. од раѓањето па сe до 35-та година од животот, а најчесто до 20-та година. Се работи за дијабетес што настанува поради автоимун процес што сосема ги уништува бета клетките во панкреасот, па кај болните воопшто не се лачи инсулин. Кај оваа форма на болеста самиот организам лачи т.н. антитела т.е. материи или специфични структури што ги напаѓаат бета клетките. Тие материи се таложат во бета клетките и ги оневозможуваат да лачат инсулин.
Постојат неколку видови вакви антитела: едните се насочени против бета клетките, другите против самиот инсулин, а третите, пак, против определени структури во бета клетката. За да се појави дијабетес како краен резултат на овој програмиран напад, треба да се уништат над 70 % од бета клетките. Тоа значи дека панкреасот има големи резерви бета клетки. Овој процес на уништување на сопствениот бетаклеточен материјал трае долг период.
Кај секое лице кое ќе добие дијабетес тип 1, во почетокот, во крвта секогаш има присуство на споменатите антитела. Во лекувањето на овој тип болест е неопходен инсулин уште од самиот почеток, па затоа овој дијабетес се нарекува и инсулинозависен. Многу е важно да се знае дека овој дијабетес поради немањето никакви резерви сопствен инсулин, има:
- Многу нестабилни вредности на крвниот шеќер. Во текот на денот, при секое мерење има разлики во вредностите на гликемиите. Не очекувајте стабилни вредности, како кај возрасните.
- Лицата со дијабетес тип 1 поради големите варијации на гликемиите честопати прават акутни метаболни компликации на дијабетес, т.н. кетоацидози, што бараат задолжителен лекарски надзор и лекување.
- Најдобро лекување на дијабетесот тип 1 е инсулинската пумпа или интензивираната инсулинска терапија.
- Кај дијабетесот тип 1 почесто страдаат малите крвни садови на мрежницата, бубрезите и нервите (или развиваат микроангиопатија).
- Дијабетес тип 2 или инсулинонезависен дијабетес. Овој вид болест се јавува во зрелата возраст и е многу позастапен од претходниот. Се смета дека над 3/4 од болните од дијабетес имаат токму инсулинонезависен вид шеќерна болест, поточно, најмалку 85 % до 90 % од сите лица со дијабетес. Најголемиот број од нив се со прекумерна телесна тежина (над 90 %). Дијабетесот тип 2, исто така, се јавува и кај лица со нормална телесна тежина, но на постара возраст. Овој тип болест се јавува сe почесто со напредување на возраста, како и кај лица кои се поправаат, и тоа најмногу кај оние кои имаат масни наслојки по стомакот (т. н. абдоминална дебелина). Кај инсулинонезависниот дијабетес се лачи доволно инсулин, но тој не е делотворен. Во лекувањето, на почетокот, или најмногу до десеттата година (поретко повеќе), не е потребен инсулин. Во натамошниот тек на болеста, инсулинот е неопходен. Најчесто по шест години од почетокот на болеста е потребен инсулин во терапијата.
Интересно е што дијабетесот тип 2 денес сe повеќе се јавува и кај дебелите деца, кои се жртва на брзата и преобилна храна. Со други зборови, тие деца немаат потреба од инсулин како слабите деца со дијабетес тип 1.
- Дијабетесот тип 2 има стабилни гликемии што се должат делумно на внатрешните резерви инсулин, како и на помалите потреби на организмот од инсулин.
- Во најголем дел покажува отпорност (резистенција) кон инсулинот, доколку се прима во терапија, што е основна карактеристика на болеста.
- Во лекувањето, инсулинските дози треба да се намалат, а не да се зголемуваат, сe до пристојни граници на гликемиите.
- Дијабетесот тип 2 е склон кон компликации на големите крвни садови: пред сe, на срцето (коронарни крвни садови), на мозокот (мозочни удари), како и на големите садови на нозете (макроангиопатија).
Други видови дијабетес:
- МОДЅ дијабетесот се јавува кај лица до 40 години, но не се лекува со инсулин, претставува ретка форма на болеста што се должи на наследни дефекти во синтезата и дејствувањето на инсулинот. Овој дијабетес има неколку подвидови. Редок е во секојдневната практика.
- Гестацискиот дијабетес првпат се јавува во текот на бременоста. Гестацискиот дијабетес се јавува кај 2 % до 4 % од трудниците, обично за време на претпоследните три до шест месеци. Почест е кај постари трудници, како и кај подебели и кај оние кои имале дијабетес во фамилијата. Само кај 30 % до 40 % од овие жени се развива дијабетес како трајна состојба во текот на следните 10 до 20 години, додека 81 % до 94 % имаат нормална гликозна толеранција по раѓањето. Како и да е, гестацискиот дијабетес е значаен ризик фактор за дијабетес и треба да се следи. Кај секоја трудница со каков било ризик за дијабетес, треба да се направи едночасовен ОГТТ со 50 грама гликоза за време на 24. до 28. недела од бременоста.
- Намалена јаглехидратна толеранција (ИГТ во светската литература) што се карактеризира со нормални вредности на гликемијата на гладно, но по оптоварување со гликоза, вредностите не паѓаат на нормала. По правило, два часа по оптоварувањето со гликоза, вредностите на крвниот шеќер треба да бидат до 7,8 ммол/л. Доколку вредностите по два часа се движат од 7,8 до 11,1 ммол/л, тогаш зборуваме за намалена јаглехидратна толеранција. Доколку по два часа гликемијата е над 11,1 ммол/л, тогаш се работи за дијабетес. Од овој тип нарушување страдаат огромен број луѓе, скоро секој четврти човек.
- Нарушена гликемија на гладно претставува група лица кај кои гликемиите на гладно се движат од 5,5 до 7,0 ммол/л. Оваа група има значење за контролирано следење за кардиоваскуларни ризици и за развој на ди- јабетес. Оваа група е благодарна за превенција од дијабетес, со совети за здрава исхрана и физичка активност.
- Малнутрицискиот дијабетес се должи на фактори од исхраната. Кај нас е редок. Се среќава во неразвиените земји на возраст од 10 до 40 години, со класични симптоми на дијабетес тип 1.
- Други форми на дијабетес: тоа се сите други категории што не спаѓаат во наведените, како што е дијабетесот што се јавува во склоп на различни ендокринолошки болести на хипофизата, надбубрежните жлезди, јајчниците и др., како и дијабетесот што се развил во тек на терапија со различни лекови, од типот на кортикостероиди, цитостатици итн.
- Дијабетес кај новородени и стекнати форми (каналопатии). Тоа се ретки форми кај кои најчесто станува збор за вродени аномалии на калиумовите канали на бета клетките што реагираат на терапија со сулфонилуреа, а се резистентни на инсулински третман.
Постојат и групи со висок ризик за добивање дијабетес, како што се:
- Дебели лица (кои се над нормалниот телесен индекс или body mass mass index-БМИ);
- Лица кои имаат еден или двајца родители или блиски роднини со дијабетес;
- Жени кои во текот на бременоста имале гестациски дијабетес;
- Лица родени со мала телесна тежина.
