Шеќерната болест е едно од најмасовните страдања на современиот човек, која лесно се дијагностицира и со правилна едукација одлично се превенира и се контролира. Овој прирачник, пред сé, е наменет за лицата со дијабетес и нивните најблиски, како и на стручните медицински лица кои се занимаваат со нивната едукација. Книгата ја препорачуваме и за студентите, како и за лекарите кои започнуваат да се занимаваат со дијабетес, за полесно стекнување на практични сознанија.
Шеќерната болест или Дијабетес мелитус (Diabetes mellitus) претставува хронична, или, би рекле, уште и доживотна болест, што се одликува со нарушување, пред сѐ, на метаболизмот на јаглехидратите, но и на мастите и протеините и со специфични промени на крвните садови.
Дијабетесот е болест што дава многубројни компликации на крвните садови во целиот организам. Засегнати се и големите и најситните крвни садови. Промените на големите садови настанати со дијабетесот се означуваат како дијабетична макроангиопатија, додека промените на малите крвни садови, што се специфични за дијабетесот, се означуваат како дијабетична микроангиопатија. Дијабетичната микроангиопатија ги зафаќа капиларите на очите (ретинопатија), на бубрезите (нефропатија), како и на нервите (невропатија). Денес се смета дека дијабетесот тип 1 (инсулинозависниот дијабетес) е болест кај која доминира микроангиопатијата, додека дијабетесот тип 2 (или инсулинонезависниот дијабетес) е болест кај која доминира дијабетичната макроангиопатија.
Запомнете:
Промените на крвните садови, главно, зависат од вас самите. Доколку дозволите гликемиите да ви бидат високи и неконтролирани долг период, дотолку ќе ви бидат полоши крвните садови. Со тоа, животот ќе ви биде пократок и потежок, а, исто така, ќе им претставувате товар и на најблиските и на околината во која живеете. Особено се влијателни и штетни високите вредности на гликемиите по оброк, па затоа денес се претпочитува нивна редовна контрола и корекција на исхраната и на терапијата. Доколку подобро се запознаете со вашата болест, дотолку таа ќе има подобар тек, а животот ќе ви биде попријатен и нормален.
БОЛЕСТИ НА МАЛИТЕ КРВНИ САДОВИ КАЈ ДИЈАБЕТЕСОТ ИЛИ ДИЈАБЕТИЧНА МИКРОАНГИОПАТИЈА
Дијабетична ретинопатија
Долготрајниот и лошо регулиран дијабетес доведува до промени на очното дно. Најмногу страдаат капиларите (најситните крвни садови) што се наоѓаат на најчувствителниот дел на окото т.н. мрежница или ретина. Промените во почетокот се во вид на точкести крвавења, што стануваат сѐ пошироки, со што значително се оштетува видот. Местата каде што имало крвавење означуваат трајно оштетување на нервните завршетоци на ретината. Тие не може да се обноват (регенерираат), па на тоа место нема поправање на видот. Поради тоа, дијабетесот е една од најчестите причини за слепило во светот.
Промените кај дијабетесот го зафаќаат пределот на т.н. жолта точка. Жолтата точка (или Макула Лутеа) е место каде што има најмногу нервни завршетоци што ја пренесуваат сликата од надворешниот свет во мозокот. При оштетувањата во овој предел се губи острината на видот. Видот станува матен и не е можно никакво подо- брување со помош на очила или со други помагала. Оваа промена се означува како дијабетична макулопатија. Ретинопатијата може да биде непролиферативна и пролиферативна, или неповратна. Исто така, треба да знаете дека не постои специфичен лек за дијабетична ретинопатија.
Единствен вистински лек е превенцијата, што се состои од:
1. Добро регулиран дијабетес;
2. Редовни контроли на очното дно кај офталмолог;
3. Преминување на терапија со инсулин при појава на ретинопатија.
Треба да знаете дека во почетокот на појавата на очните промени кај дијабетесот, тие може да се вратат на нормала, доколку веднаш се консултирате со дијабетолог и што побрзо и подолго го нормализирате, многу строго, крвниот шеќер. Ласерот до денес останува единствениот метод за спречување на напредувањето на очните компликации кај дијабетесот, но индикации за примена на ласерска терапија може да постави само офталмолог.
Дијабетична невропатија
Го погодува нервниот систем кај дијабетесот. Може да бидат оштетени повеќе целини на нервниот систем, а најчесто сензитивниот (нервите што пренесуваат осет, како што е студено, топло, вибрации), потоа нервите што спроведуваат команди за работа на мускулите (моторните нерви) поради што може да настане одземање на екстремитетите и сл. и на крај страдаат и нервите на т.н. вегетативен систем (систем што спроведува команди што не зависат од нашата волја, како што се: потењето, работата на срцето, контролата на крвниот притисок при легната и стоечка положба, работата и контролата на зениците, ерекцијата на половите органи и исфрлањето сперма кај мажот и сл.).
Најчести знаци за појава на невропатија се следниве:
– Појава на чувство на печење и врелина во потколениците, најчесто повеќе или исклучиво на едната страна (асиметрично);
– Непостоење или намалување на какво било чувство за допир, студено или топло;
– Губење на чувството за вибрации, што лесно се докажува со таканаречената звучна виљушка;
– Нарушено потење, како што е потење само на едната половина или на дел од телото;
– Промени во пулсот и пад на крвниот притисок при станување од легната положба;
– Чести необјаснети проливи, што слабо или воопшто не реагираат на лекови, а што се сменуваат со периоди на запек;
– Кај мажот најчест одраз на вегетативната невропатија е импотенцијата, која, за жал, од познати причини, најголем дел од болните ја кријат. За среќа, денес има можности за лекување на импотенцијата кај мажот;
– Нарушување во ејакулацијата, со појава на враќање на спермата назад во мочниот меур (ретроспермија);
– Отежнато или оневозможено мокрење (т.н. невропатска бешика);
– Отежнато празнење на желудникот.
Најчести промени кај невропатијата се јавуваат на стапалата. Поради губење на осетот, стапалата стануваат нечувствителни на надворешна температура и на притисок. Така, местата каде што е притисокот на стапалата најголем, како што се палецот, петицата и малиот прст, од надворешната и од долната страна трпат промени во смисла на задебелување на кожата. На тие места, каде што е допирот најсилен, вака задебелената кожа сѐ повеќе го зголемува притисокот, па се јавуваат безболни рани. Раните, поради тоа што не болат, стануваат необично длабоки, често и до коските и до тетивите. Се разбира, раните лесно се инфицираат, гнојат и бактериите се шират во околното ткиво предизвикувајќи гангрена.
Ваквите рани се одлика само на дијабетесот и се викаат трофични улкуси (рани) или Улцус тропхицум. Безболноста, или губењето на чувството за топлина, доведува до појава на изгореници или на смрзнатини по стапалата (поретко на рацете), особено зиме, кога нозете се топлат на греалка или на друг извор на топлина. Изгорениците се безболни и може да напредуваат до јагленисување на стапалата. Да напоменеме дека и за дијабетичната невропатија не постои специјален или специфичен лек, освен добрата контрола на шеќерот.
Дијабетична нефропатија или дијабетичен бубрег
Кај дијабетесот, исто така, се можни и чести промени на бубрезите. Огромен е и се уште расте бројот на болните кои се лекуваат со дијализа од групата дијабетичари. Првите видливи знаци, за жал, се воочуваат многу доцна, тогаш кога не може многу да се помогне. Со цел да се ублажи или да се избегне нефропатијата, потребни се кон-троли на уреата, повремено и на крвта, со методи што се достапни и во домашни услови, како што се лентите за преглед на албумен или на микроалбуминурија во уреата.
Појавата на белковини (протеини) во уреата е веќе алармантен знак за присуство на дијабетична нефропатија. Оваа појава се означува како албуминурија. Појавата на албуминурија значи дека бубрегот пропушта протеини, што не смее да ги има кај здрав човек. Првите знаци на протеинурија може да бидат повратни, доколку се регулираат крвниот шеќер и крвниот притисок. Денес има и лекови за регулирање на крвниот притисок што, ако се земаат рано, може да ја намалат албуминуријата. Тоа е групата на т.н. АСЕ инхибитори. Контролата на крвниот притисок, како и неговото регулирање, ги одложува промените на бубрезите. И овде нема специфичен лек, освен добра гликорегулација.
Што е тоа гликозилација?
Долготрајно покачените вредности на крвниот шеќер доведуваат до трајни последици во сите органи и ткива на организмот, а најмногу на крвните садови од сите калибри.
Трајно или долготрајно покачените гликемии доведуваат до специфична реакција скоро со сите органи и материи кај човекот. Така, на пример, настанува сврзување на молекули од гликозата или производ од гликозниот метаболизам за делови од протеините, аминокиселините, хемоглобинот, крвните плочки (тромбоцити), како и на генетскиот материјал што се наоѓа во јадрото на клетките (ДНК). При сврзувањето се добиваат т.н. гликозилирани продукти или Амадори продукти што немаат никаква улога (стерилни се физиолошки) во организмот. Овие продукти се штетни. Особено е штетна гликозилацијата на ДНК. Гликозилираната ДНК е основа за фатални промени кај плодот и големиот број мртвородени деца или деца со вродени аномалии кај мајки со нерегулиран дијабетес. Тоа значи дека дијабетесот може директно да влијае и врз потомството, но и врз можноста за развој на малигни процеси во организмот.
Гликозилацијата на делови (слоеви) од крвните садови е неповратен процес и претставува најсериозен проблем кај дијабетесот. Крајните продукти на гликозилациониот процес се означуваат уште и како АГЕ или трајни и крајни гликозилациони продукти.
Би споменал, на пример, дека гликозилацијата ги зафаќа и крвните плочки (тромбоцитите), поради што аспиринот, што се дава за превенција од инфаркти, има многу послабо изразено дејство кај лицата со дијабетес, отколку кај другата популација. Сите овие погубни ефекти на високите гликемии се одраз на т.н. гликемиска меморија на клетките.
ГЛИКОЗИЛИРАН ХЕМОГЛОБИН ИЛИ ХЕМО-ГЛОБИН А1ц
Се работи за специфична и мала фракција на хемоглобинот што е покачена доколку гликемиите се покачени над нормалните вредности во текот на подолг временски период. Оваа фракција е присутна кај секој човек и има нормални вредности, што се движат до 6 или по 6 % од вкупниот хемоглобин. Не е познато значењето или улогата на оваа фракција на хемоглобинот во човечкиот организам. Неговото значење е во тоа што тој дава увид во регулираноста на дијабетесот во периодот од изминатите шест до осум недели, бидејќи толку време е потребно за да настанат промени во нормалните вредности на овој хемоглобин. Можеме да кажеме дека хемоглобинот А1с ги дава просечните или најчестите вредности на гликемиите кај лицето кое се испитува. Оттаму, добиваме увид во регулираноста на дијабетесот во изминатиот споменат период. Потребно е рутински да се определува неколкупати годишно. Но треба да се напомене и дека сѐ уште во светот нема стандардизиран (еден) метод за определување на ХбА1ц. Исто така, не е докрај определено дали вредностите на гликемиите на гладно или, пак, оние по оброк повеќе влијаат врз нивото на гликозилираниот хемоглобин. Сепак, се повеќе владее мислењето дека постпрандијалните гликемии во поголем дел влијаат врз формирањето на вредностите на гликозилираниот хемоглобин.
Подготовки за операција и стоматолошки интервенции
Дијабетесот не е пречка за какви било хируршки или стоматолошки интервенции. Треба да го известите хирургот или стоматологот дека имате шеќерна болест и со што се лекувате. Потребно е безусловно да прифатите дека пред, за време и по хируршката интервенција од кој било вид мора да примате инсулин. Видот и дозата мора да ги определи дијабетолог. За едноставни стоматолошки интервенции, што не се поврзани со хируршки зафати, доволна е само добра гликемија.
НЕ СЕ ПРЕПОРАЧУВААТ НИКАКВИ ИНТЕРВЕНЦИИ ДОДЕКА ИМАТЕ ТЕМПЕРАТУРА И/ИЛИ АЦЕТОН ВО УРИНАТА, СÑ ДО ЦЕЛОСНА НОРМАЛИЗАЦИЈА НА ВАШИОТ ДИЈАБЕТЕС.
(продолжува)
