Шеќерната болест е едно од најмасовните страдања на современиот човек, која лесно се дијагностицира и со правилна едукација одлично се превенира и се контролира. Овој прирачник, пред сé, е наменет за лицата со дијабетес и нивните најблиски, како и на стручните медицински лица кои се занимаваат со нивната едукација. Книгата ја препорачуваме и за студентите, како и за лекарите кои започнуваат да се занимаваат со дијабетес, за полесно стекнување на практични сознанија.
Шеќерната болест или Дијабетес мелитус (Diabetes mellitus) претставува хронична, или, би рекле, уште и доживотна болест, што се одликува со нарушување, пред сѐ, на метаболизмот на јаглехидратите, но и на мастите и протеините и со специфични промени на крвните садови.
Бигваниди
Оваа група благо дејствува врз намалувањето на гликемијата. Дејствувањето е поинакво отколку кај сулфонамидите. Имено, се смета дека бигванидите:
• Го намалуваат отпуштањето на гликозата од црниот дроб;
• Го подобруваат користењето на гликозата во периферните ткива (мускулите);
• Ја намалуваат ресорпцијата на гликозата од цревата;
• Го намалуваат апетитот;
• Ако се даваат без комбинација со други лекови и инсулин, не предизвикуваат хипогликемија.
Лековите од оваа група може да се даваат заедно и со инсулинот и со лекови од групата сулфонамиди. Бигванидите главно се даваат кај лицата кои се натхранети или, пак, примаат високи дози инсулин (инсулинска резистенција). Денес е во употреба само метформинот. Поради несаканите дејства, што сериозно може да го загрозат животот (лактична ацидоза), бигванидите долго се употребуваа со поголемо внимание. Може да дадат гасови во цревата, проливи, како и мачнина во стомакот.
Не смее да се даваат кај со лица со дијабетес тип 1, како и кај лица со оштетен црн дроб или бубрези, лица со застој во циркулацијата, со отоци и срцева слабост. Не се даваат и на лица кои примаат средства против тромбоза. Може да се комбинираат со сите други орални антидијабетици, како и кај лица кои земаат инсулин. Се даваат и кај деца и трудници со посебни индикации.
За бигванидите се смета дека имаат антиканцерогено дејство кај некои видови карциноми. Се ординираат и кај други состојби, како, на пример, полицистични овариуми и сл.
Глиниди
МЕГЛИТИД
Тие се нова генерација орални антидијабетици. Нивното дејствување е врз зголемена секреција од панкреасот на инсулин. Предноста е што дејствуваат кратко, неколку часа, со што ја имитираат нормалната секреција на инсулин од панкреасот. Имено, сулфонилуреа препаратите дејствуваат долго време, со што панкреасот е во постојана состојба на лачење инсулин. По неколку години тоа доведува до исцрпување на жлездата т.н. секундарна слабост, по што се преминува на инсулин. Меглитидините дејствуваат кратко т.е. стимулираат секреција само за време на оброкот. Потоа, нивното дејствување престанува. Така се штедат панкреасните резерви, а паѓањето на гликемиите е значително по оброк. Всушност, со меглитидините се нормализира хипергликемијата по оброк (постпрандијална).
Постпрандијалните хипергликемии се главната причина за нарушувањата на крвните садови кај дијабетесот (дијабетична ангиопатија), особено на големите крвни садови (макроангиопатија), со што значително се зголемува можноста од мозочни удари, инфаркти, како и влошена циркулација на нозете.
Меглитидините даваат слобода во времето на земањето на оброците, како и индивидуално дозирање на лекот, според оброкот. Затоа, погрешно е лекот да се зема трипати во истите дози. Ако ручекот е најобилен, тогаш пред тоа треба да се земе најголемата доза од лекот. Ако не земете оброк, тогаш таблетата не треба да се земе.
Меглитидините може да ги земаат и бубрежните болни. Хипогликемиите се поблаги.
Деривати на фенилаланинот
Исто така, спаѓа во поновата група сулфонилуреа со кратко дејство. Дејството е кратко, овозможено со брз пробив на калциум во клетката и брзо ослободување инсулин. Се употребува слично како и репаглинидот, со поволен ефект врз постпрандијалните гликемии.
Акарбоза
Од оваа релативно нова група постојат повеќе лекови што дејствуваат, така што, ја намалуваат апсорпцијата на гликоза од храната на ниво на цревата со што се намалува крвниот шеќер. Се зема пред оброци и може да се комбинира со другите видови терапија. Може да дадат проливи и кркорења во цревата, како и гасови.
Инсулински сензитајзери (Тиазолидиндиони )(ТЗД)
Т.н. инсулински сензитајзери, тиазолидиндиони или лекови што ја зголемуваат чувствителноста на инсулинот: Тоа е сосема нова група што во поново време влегува на голема врата во лекувањето на дијабетесот. Механизмот на нивното дејствување се состои, едноставно речено, во тоа што ја зголемуваат чувствителноста на клетките на инсулинот, било да е од самиот организам или внесен преку инјекции. Со нивната примена се зголемува чувствителноста на клетките во мускулите, масното ткиво и црниот дроб на инсулин. Прецизно, тие дејствуваат на ниво на рецептори на протеини во јадрото во клетката што се означуваат како Пероксизом Пролифератор Активирани Рецептори (ППАР). Овие рецептори учествуваат во метаболизмот на гликозата, мастите и протеините во клетката. Со активирање на дел од овие рецептори (особено на гама рецепторите од споментите ППАР), се активираат т.н. гликозни транспортери што го овозможуваат навлегувањето на гликозата во клетката. Тиазолидиндионите се даваат како единствена терапија, но и во комбинација со другите препарати, особено со сулфонилуреата, бигванидините. Доста успешно дејствуваат и кај лица кои примаат инсулин, особено во високи дози, или кај пациенти кои се резистентни на инсулин. Пожелно е кај овие лица да се дадат некои од групата на ТЗД. Во тек на неколку дена може да се очекува подобрување на гликемијата, како и потреба од намалување на инсулинските дози. ТЗД имаат и минимален ефект врз мастите, иако тоа не е нивно првично дејство.
Сензитајзерите може да го оштетат црниот дроб и повремено треба да се изврши контрола на црнодробните проби. Но, сепак, најбитно е многу внимателно да се даваат кај лица кои имаат срцево заболување, особено срцево попуштање, прележан инфаркт или срцева слабост. ТЗД ги задржуваат течностите, со што може да дојде до отоци на потколениците, по целото тело, пораст на крвниот притисок и зголемување на телесната тежина. ТЗД имаат и други индикации, како што се полицистични јајчници и сл. Може да се даваат и превентивно кај лица кои се склони кон дијабетес или имаат нарушена јаглехидратна толеранција.
ДПП 4 инхибитори
Тоа е најнова група лекови во светот. Кратенката значи инхибитори на дипептидил-пептидаза-4. Дипептидил пепти-дазата 4 претставува ензим, материја, што се лачи во цревата и многу брзо разложува еден хормон што се вика глукагон лајк пептид 1 (ГЛП-1). Овој хормон, исто така, се лачи во цревата и има улога во намалувањето на крвниот шеќер. Денес овој хормон се употребува како нов лек во третманот на дијабетесот во светот. Доколку глукагон лајк пептидот не би се разложувал брзо од ензимот дипептидил пептидаза 4, во тој случај, неговото дејство би било продолжено и многу позитивно во намалувањето на гликемиите. Врз таа основа е направен и лек што ќе го оневозможува дејството на ДПП 4. Денес лекот се употребува во лекувањето на дијабетесот тип 2 и се пакува во вид на таблети. ДПП 4 инхибиторите ретко даваат хипогликемии и малку влијаат врз порастот на телесната тежина. Лекот може да се комбинира со другите орални антидијабетици.
Инхибитори на натриум глукозниот транспортер 2 (СГЛТ2)
Претставуваат нова група лекови што дејствува врз повратното ресорбирање на гликозата во бубрезите и определени делови на цревата. Значителни количества гликоза се враќаат во крвта преку ресорпција од страна на бубрезите и цревата. Оваа група лекови дејствуваат на тој начин што ја блокира групата ензими во бубрезите, што се одговорни за ресорпција на гликозата од бубрезите и нејзиното повторно враќање во крвта. На тој начин поголеми количества гликоза се исфрлаат преку урината и не се враќаат назад во крвта. Така нивото на гликемија е пониско.
Оваа група лекови има доста и контраиндикации, како што се: нарушена бубрежна и црнодробна функција, инфекции на уринарниот тракт и др. Се користат кај пациентите со дијабетес тип 2.
(продолжува)
