Пишува: Билјана Крстевска-Кокорманова,
логопед во ЈЗУ Завод за рехабилитација на слух, говор и глас – Скопје.
3. Март – Светски ден на слухот
Светската здравствена организација секоја година на 3. Март го одбележува Денот на слухот со цел да се промовира превенцијата на оштетувањата на слух, како и да се промовира заштита на ушите и слухот ширум светот. СЗО ја одредува темата и подготвува брошури и препораки во склад со одбраната тема кои се базираат на внимателно селектирани докази од истражувања и практиктики. Понатаму, тие брошури, постери, банери и други промотивни материјали се доставуваат до владиниот и невладиниот сектор до државите членки. Истовремено во седиштето на СЗО во Женева се одржува Годишен семинар по повод Светскиот ден на слухот. Во последните години се поголем број на земји членки и останати партнерски агенции во многу држави го проследуваат настанот со организација на настани и се приклучуваат кон глобалната иницијатива на СЗО.
Оваа година темата на Светскиот ден на слухот е “Рана идентификација и интервенција на губење на слухот“. Многу луѓе без оглед на возраста живеат со неидентификувани слушни оштетувања.
Првиот чекор кон дијагностицирање на оштетувањата на слухот е мерење на неговата состојба (различните аудиометриски тестирања и современите компјутеризирани тестирања на аудитивни дразби, неонаталниот скрининг на отоакустични емисии). Сите луѓе на одреден временски период треба да го проверат својот слух, особено децата родени со ризик ако тоа не е сторено, децата со задоцнет говорно-јазичен развој, лицата над 50 години возраст, лицата професионално изложени на бука и останати лица кои се под сомнение за траума на аудитивниот систем. Услугите за рана идентификација и интервенција на оштетувањата на слухот треба да се достапни преку здравствениот систем, што е и случај со нашата држава.
Светската здравствена организација проценува дека околу 360 милиони лица имаат сериозно оштетување на слухот (околу 5,3% од светската популација), од нив околу 32 милиони се деца.
Половина од овие оштетувања можеле да бидат спречени со адекватна превенција и навремен третман. Затоа треба да се завземе активен став кон овој проблем, да се превенира, да се препознае, да се третира, како и да се намали неговото влијание врз секојдневниот живот.
Трендовите во последните години го промовираат логопедот како професионалец вклучен во дијагностика и рехабилитација на лицата со помал или поголем степен на оштетување на слухот, без оглед дали оштетувањето е амплифицирано со конвенционален апарат за слушање или е аплициран кохлеарен имплант. Комуникацијата се состои од своите два неделиви аспекти, првиот сензорен, кој ги вклучува сетилата за прием и повисоките мозочни центри за разбирање на јазикот и вториот, моторен аспект, кој го вклучува јазичното изразување.
Според местото на настанување, оштетувањата на слухот можат да бидат кондуктивни, сензоневрални и мешовити, а според периодот на настанување се пренатални, перинатални и постнатални.
За нас како говорни рехабилитатори од интерес е дали оштетувањето е прелингвално или постлингвално. Во клиничката слика на овие оштетувања покрај губитокот на слухот (хипоакузија) од различен вид и степен, може да се јави и преосетливост на звучни дразби (хиперакузија), зуење во ушите (тинитус), автофонија, како и други аудитивни оштетувања.
Во минатото кандидати за слушен амплификатор биле лица со кондуктивни оштетувања, но сега поради напредокот на ОРЛ хирургијата овој тип на оштетувања се решаваат хируршки, додека пак лицата со сензоневрален губиток на слухот во минатото не биле добри кандидати за амплификација поради поскромните перформанси на амплификаторите. Денеска сето тоа е во постојана тенденција на напредок, амплификаторите се повеќеканални и со филтри за различна средина и степен на бука. Кај лицата со сензоневрален губиток на слухот состојбата на внатрешното уво се разликува од случај до случај. Поради намалената способност за разбирање на говорот и намалениот динамичен опсег особено на високите фрекфенции треба да се обрне внимание на програмирањето на слушниот амплификатор. Проценката на обработката на звукот не може да се процени само врз база на тоналната лиминарна аудиометрија. Дел од гласовите кои се нискофрекфентни се носители на јачината на говорот, додека пак високофрекфентните се носители на разбирливоста на говорот.
Губиток на слухот во детска возраст кој не е третиран влијае на јазичниот развој, однесувањето, социјалните вештини, емоционалниот развој и успехот во училиште.
Дури и лесен степен на оштетување на слухот влијае на говорно-јазичните вештини. Дете кое е родено со оштетување на слухот и е најоптимално аплициран кохлеарен имплант околу 6 месец потребно е да помине повеќе години рехабилитација за да го постигне говорно-јазичниот развој на своите врсници.
Знаци кои укажуваат на можно слушно оштетување и родителите можат да ги забележат се: детето не обрнува внимание на звучни дразби од раѓањето до 1 година, не се врти на своето име од 7 месеци до 1 година, од 1 до 2 години не следи едноставни наредби, има јазично-говорно доцнење. Родителите доколку забележат отстапки во овој правец потребно е да побараат стручна помош.
Раната интервенција е клучна за детето со оштетување на слухот да има помали последици врз развојот, рехабилитацискиот план и методите кои ќе бидат одбрани не се унифицирани, туку прилагодени на секој засебен случај.
Постојат знаци на оштетување на слухот кај возрасните кои лесно може да се забележат:
- Проблем при разговарање на телефон
- Тешкотија во разбирање на говорот кога две или повеќе лица зборуваат во исто време
- Потреба од засилување на звукот на телевизорот
- Потешкотија на слушањето во бучни места
- Заболување, болка или зуење во ушите
- Барање од соговорникот да го повтори исказот
- Блиските лица од околината честоо забележуваат дека не сте ги слушнале
- Впечаток дека лицата со кои зборувате не зборуваат чисто и јасно.
Препораките се насочени кон превенција и едукација за навремено откривање на оштетувањето на слухот, штедење од звуци со јачина над 85 dB, соодветна заштита при бука, навремен третман на симптоми и промени на ОРЛ системот. Во духот на превенцијата и раниот третман СЗО на 3. Март ќе лансира бесплатна апликација за тестирање на слухот која ќе биде насекаде достапна. Тоа ќе биде првиот сигнал за посета на специјализирана установа.
На крајот сакам да завршам со мотото на Светскиот ден на слушањето од минатата година “Да ја слушнеме нашата иднина и да се подготвиме за неа”.
