Пишува: Д-р Верче Тодоровска, дерматолог
Кога зборуваме за штетното влијание на УВ зраците не смееме да заборавиме дека покрај сонцето постојат и таканаречени вештачки извори на УВ зраци, тоа се СОЛАРИУМИТЕ, чија употреба доживеа бум во 80. години, особено во земјите со помалку сончеви денови, но исто така и во останатите потопли краишта поради атрактивноста на исончаниот тен. За жал тие се една од главните причини за драматичниот раст во инциденцата на меланомот и спуштање на возрасната граница.
Бројот на кожни карциноми е еднаков на вкупниот број на сите останати карциноми заедно, со што станува најлесто малигно заболување во светски рамки. Преку три милиони нови случаи годишно, од кои 153.000 меланоми.
Според статистиката на Британскиот центар за истражување на ракот – UK Cancer research, од 1990 до 2015 година забележано е фрапантно зголемување на стапката на нови случаи на меланом за 128%. Денес, просекот за Европа е 15 на 100.000 жители. Американскиот просек е уште повисок 22.8 на 100.000 жители. Според Американскиот Национален Институт за канцер, NCI ризикот за развивање на меланом пораснал од 1:1500 во 1935, 1:71 во 2004, на 1:50 во 2010 година. Во Австралија, состојбата е алармантна, бројот на нови случаи е дури двојно поголем со јасна предоминација на машкиот пол, 40 на 100.000 мажи, 20 на 100.000 жени со што меланомот е трето најчесто малигно заболување. Статистиката на немеланомските карциноми е исто така поразителна – 80 до 160 случаи на 100.000 во Европа, и над 1000 на 100.000 во Австралија.
Стапката на морталитет е 1,7 во Европа, 2,6 во Америка и 3,2 на 100.000 во Австралија. Загрижува фактот што меланомот е втор по честота карцином кај младите на возраст помеѓу 15 и 29 години и водечка причина за смрт кај жените помеѓу 19 и 29 години.
За жал, кај нас не постојат веродостојни статистички извори околу инциденцата и стапката на смртност од меланом, но во тек се активности за формирање на Национален регистар за рак, но сметам дека не сме далеку од европскиот просек.
УВ ЗРАЦИТЕ КАКО РИЗИК ФАКТОР
Екцесивната УВ радијација е докажана причина за карциномите на кожа, УВ зраците се класифицирани во група 1-канцерогени фактори, заедно со цигарите и плутониумот. Глобалните климатски промени, озонската дупка, загадувањето на воздухот се фактори кои доведоа до драстично зголемување на количеството на УВ зраци на кои секојдневно сме изложени.
Сончевите зраци се составени од УВБ и УВА зраци, првите завршуваат во најгорниот слој на кожата и се одговорни за појавата на изгореници, додека УВА се оние кои пенетрираат во подлабоките слоеви и доведуваат до ДНК мутации во јадрата на клетките, фотостареење и имуносупресија.
Организмот поседува репаративни механизми кои ги поправаат овие штети, но со тек на времето тие се трошат и слабеат, така што во одреден момент оштетените клетки започнуваат неконтролирано да се делат – стануваат малигни клетки. Интермитентно, интензивно сончање, како и сончеви изгореници особено во раното детство го зголемува ризикот за појава на меланом, додека пак кумулативното, продолжено прекумерно изложување на сончевите зраци е одговорно за појава на немеланомските кожни карциноми, BCC I SCC. Статистиките велат дека 5 сонцеви изгореници во текот на животот ви го зголемува ризикот за појава на меланом за 80%, а дури и една изгореница на секои две години ви го триплира ризикот за меланом.
Кога зборуваме за штетното влијание на УВ зраците не смееме да заборавиме дека покрај сонцето постојат и таканаречени вештачки извори на УВ зраци, тоа се СОЛАРИУМИТЕ, чија употреба доживеа бум во 80. години, особено во земјите со помалку сончеви денови, но исто така и во останатите потопли краишта поради атрактивноста на исончаниот тен. За жал тие се една од главните причини за драматичниот раст во инциденцата на меланомот и спуштање на возрасната граница. До 2000 година дури 60% од населението во Северна Европа на возраст од 15 до 59 години има користено солариум барем еднаш. Статистиката за инциденцата во Норвешка, почнува со 2 случаи на 100.000 жители во 1953, за да заврши со дури 22 во 2013.
Статистиките велат дека 5 сонцеви изгореници во текот на животот ви го зголемува ризикот за појава на меланом за 80%, а дури и една изгореница на секои две години ви го триплира ризикот за меланом.
Според публикацијата за ризикот по јавното здравје кој го носат солариумите Public health interventions to manage sunbeds, издадена од страна на Светската здравствена организација во септември 2017, ризикот за меланом се зголемува со пониската возраст при првата употреба како и со должината на користење во текот на животот. Така, оние кои само еднаш користеле солариум имаат 20% поголеми шанси да развијат меланом од останатата популација, а доколку го направиле тоа пред 35. година од животот тој ризик се зголемува на 59%. Се смета дека токму култот кон исончаниот тен и солариумскиот бум во 80. е виновен за фактот што сега најчест карцином кај жените помегу 15 и 29 години е меланомот како и водечка причина за смртност во оваа возрасна група. Дури и најретката форма на окуларен меланом е почеста кај лица кои користеле солариум пред 20. година од животот. Неколку минути во солариум ве изложува на интензивна УВ радијација која е три пати посилна од пладневното летно сонце и одговара на УВ индех 36. Покрај ризикот за меланом, солариумите го зголемуваат ризикот и за другите немеланомски карциноми – и тоа до 102% за SCC и 40% за BCC. Фотостареењето е исто така неминовно, уништените колагени и еластични влакна доведуваат до опуштеност на кожата, брчки, пигментации, проширени капилари, зголемена фрагилност и ослабена моќ за заздравување. Одењето на солариум нема да ја подготви вашата кожа за летните одмори, лажниот тен нуди само СПФ заштита од 3, што е далеку од минималната ефективна заштита од 30, и не ве штити од изгореници.
Од овие причини повеќе од јасно е зошто земјата со најголема инциденца на меланом како Австралија има донесено законска регулатива за комплетна забрана на употребата на солариумите. Истото го има направено и Бразил. Многу европски земји имаат воведено строга легислатива околу употребата на солариумите: забрана за користење за лица помлади од 18 години. забранет маркетинг , издавање посебни лиценци со строго одредени правила на работа и обука на персоналот, задолжително потпишување на согласност од страна на клиентот дека е информиран за штетните ефекти по здравјето и тоа го прави на сопствен ризик, посебни етикети на самиот апарат дека се работи за здравствен хазард (како на цигарите),дополнителни оданочувања итн.
Одењето на солариум нема да ја подготви вашата кожа за летните одмори, лажниот тен нуди само СПФ заштита од 3, што е далеку од минималната ефективна заштита од 30, и не ве штити од изгореници.
ВИТАМИН Д
Што се однесува до витаминот Д, само неколку минути дневно и изложеност на само 5% од нашата кожа на благите сончеви зраци е доволно да се создаде потребното количество на овој многу важен витамин за бројни метаболички процеси во нашето тело. Претерано изложување на сонце не ги зголемува резервите, но ве изложува на дополнителен ризик од карцином на кожата. Дневните потреби се движат од 400ИЕ – за доенчиња, 600 – за лица до 70 години и 800 – за над оваа возрасна граница. Извесен дел од витаминот Д се внесува и преку исхраната богата со риба, јајца, производи дополнително збогатени со витамин Д и рибино масло. Доколку имате ниско ниво на витамин Д најдобро е тоа да го надоместите преку супплементи ,обично кај лица со потемен тен и во земји со малку сончеви денови.
РИЗИЧНИ ГРУПИ
Некои луѓе носат повисок ризик за развивање на меланом или било кој карцином на кожата. Тоа се лица со светла кожа, руса или црвена коса и светли очи, оние кои имаат пеги на лицето или по телото, кои лесно горат, а тешко потемнуваат, имаат повеке од 50 обични бенки или повеке од 5 атипични бенки, имаат позитивна лична или фамилијарна анамнеза за карцином на кожата или панкреасот, историја на сончеви изгореници во детството, користење на солариум, реципиенти на трансплантирани органи.
