Пишува: прим. д-р. Мирослав Темелковски, гинеколог акушер
Јајчниците се парен орган кај жената со генеративна, создаваат јајце клетки и ендокрина функција, продуцираат хормони. Покрај генотипот тие го дефинираат полот на човекот во женска инивидуа.
Анатомски создадени се од кора/cortex/ и срцевина/stroma/. Исто како и матката се снабдува со крв од два големи крвни садови од аортата и гранки на иликалните артерии. Поради ваквата анатомија и туморите на јајчникот се поделени во повеќе групи-епителни, герминативни и тумори од оваријалната срцевина. Овде ќе биде опфатени само дијагностиката на епителните карциноми на јајчникот.
Малигните заболувања на јајчникот се едни од најсмртоносните болести на жената која ја напаѓаат од нејзината најрана возраст до староста и се петти по смртност меѓу малигните заболувања кај женската популација.
Нашата улога е да ги откриеме во раната фаза на појавувањето, во почетните стадиуми / први и втори/ на зболувањето, кога процентот на пет годишно преживување е највисок, од 70 до 90 отсто. За таа намена се користиме со неколку методи:
- Ултразвук
- Тумор маркери
- CT-компјутеризирана томографија
- PET scan
- MRI- магнетна резонанца
- Хистолошка верификација / LPSC /
Ултразвукот (вагинален) е правта и неприкосновена метода за дијагноза на туморска маса на јајчникот. Со карактеристиките на УЗ слика, морфологијата на ткивото, можиме да се посомневаме за малигна неоплазма. Секако, ако ја додадеме и Doppler фунцијата на УЗ и појават на неоваскуларизацијата во ткивото, само уште повеќе го потврдуваме сомнението за малигнома на јајчникот.
Тумор маркерите значително придонесуваат во дијагностиката и пратењето на ракот на јајчникот. Најчесто се користиме со два тумор маркери, CA 125 и HE-4 и т,н ROMA алгоритам.
CA-125 е најпознатиот и најчесто користениот тумор маркер во детекција и следење на епителните карциноми на јајчникот. Не е егзкатен, бидејќи може да е покачен при бенигни гинеколошки промени како што се: ендометриоза, асцит и пелвични инфекции, како и сите состојби кои предизвикуваат иритација на перитонеумот, утерусот и јачниците. Овој тумор маркер кај 20 отсто од почетните малигноми на јајчникот не покажува пораст во почетниот стадиум. CA-125 има ниска сензитивност од 43,3 отсто.
HE-4 е најосетлив тумор маркер во детекцијата и следењето на карциномите на јајчникот. Нормалното ткиво на јајчникот лачи мали количини на овоја маркер. Сензитивноста му е доста висока и изнесува 72,9 отсто. Најчесто го користиме во комбинација со концентрацијата на CA-125 со што се зголемува сензитивноста. Ако се користат двата погоре наведени тумор маркери сензитивноста се зголемува до 76,4 отсто, додека специфичноста е 95 отсто.
Високата концентрација на двата тумор маркери е специфично за појава на карцином на јајчникот. Додека порастот на CA-125 без пораст на HE-4 обично е знак за бенигни промени на јајчникот. Порастот на концентрацијата на HE-4 без порст на CA-125 нивото обично е знак за оваријален или други типиви на карцином, на пример ендометриум. Заедничкото испитување на концентрациите на двата тумор маркери истовремено ни користи за диференцијално дијагностичко сомнение за малигни или бенигни промени на јајчникот.
ROMA index (ризик од оваријален малигнитет) алгоритамски се пресметува врз основа на концентрациите на CA-125 и HE-4 и претставува степен на ризик за присутен оваријален карцином. Се пресметува во проценти за пременопаузални и постменопаузални пациентки и има специфичност од 75 отсто.
CT,MRI и PET scаn се дијагностички методи кои многу ни помагаат во разграничувањето и топографскиот сооднос во зафатеноста на органите во стомачната празнина, проширеност-метастази во градниот кош, главата, коските, а со тоа и во одредување на стадиумот на болеста.
За жал 70 отсто од пациентките се дијагностицираат во напреднат стадиум на болста, каде што и петгодишното преживување е помало од 30 отсто.
Хистолошка верификација и точна дијагноза се прави со лапароскопски пристап, при што се биопсираат видливите промени на јајчниците, матката, перитонеумот, цревата, односно сите видливи промени. Со лапароскопскиот пристап можеме со сигурност да го одредиме и натамошниот третман на пацинтет.
Спроведувањето на дијагностичките методи ни служат за да го одредиме стадиумот на болеста од кој зависи и терапијата кај пациентката. Најчеста терапија е комбинирана, хируршка со хемиотерапија.
