Пишува: Проф. д-р Елисавета Стикова
УКИМ – Медицински факултет, Институт за јавно здравје на РМ
Научниците во Канада, во 2007 година имаат развиено Индекс на квалитет на воздухот и влијание врз здравјето – ИКВВЗ (Air Quality Health Index – AQHI). Овој индекс, има за цел да помогне на населението да се информира за квалитетот на воздухот и уште позначајно, како тој може да влијае врз здравјето. Индексот, краткорочно, ги предвидува очекуваните здравствени последици врз населението и чувствителните групи. ИКВВЗ, во многу нешта, потсетува на УВ-индексот. Но, известувањето за УВ-индексот има за цел да информира и да укаже дека при излегување на сонце треба да се покријат откриените делови на телото, за да се спречи изложување на кожата на ултра-виолетово зрачење. Индексот за квалитетот на воздухот и влијанието врз здравјето, има за цел да предупреди дека треба да се прилагодиме и да ги модифицираме нашите дневни активности, во согласност со измерената вредност на индексот.
Основна задача на индексот е:
- Да се измери квалитетот на воздух, во релација со очекуваните здравствени ефекти и тоа да се прикаже во растечка колорно-кодирана скала од 11 степени, при што, колку е поголем ризикот, поголема е и вредноста на индексот
- Оваа скала да се категоризира во четири категории на ризик: низок, умерен, восок и многу висок ризик
- Да обезбеди соодветни здравствени пораки до населението и посебно до вулнерабилните групи за тоа како треба да ги прилагодат своите дневни активности, со цел да го минимизираат негативниот ефект на аерозагадувањето врз нивното здравје
Како се пресметува Индексот за квалитет на воздух и влијанието врз здравјето?
ИКВВЗ, денес, претставува официјална алатка на Владата на Канада за информирање на населението за здравствените ризици од аерозагадувањето. При дизајнирање на овој индекс, научниците тргнале од сознананијата за зголемениот/додадениот ризик за болничко лекување од заболувањата што се поврзани со аерозагадувањето. На тој начин, развиле специфично дизајниран систем, кој не само што го квантифицира степенот, туку дава и краткорочни предвидувања за здравствениот ризик.
За пресметување на индексот, во канадскиот модел, се зема во предвид кумулативниот здравствен ризик, кој може да се припише на просечните концентрации на три аерозагадувачки супстанци: концентрациите на приземниот озон, ПМ2,5 честичките и концентрацијата на NО2. Кумулативниот здравствен ризик се одредува во однос на зголемувањето на регистрираната смртност, што може да се поврзе со зголемување на концентрациите на загадувачките материи.
Во декември 2013 година, ИКВВЗ почна да се применува и во Хонг Конг. Но, за разлика од канадскиот модел, таму се одредува кумулативниот, додаден, здравствен ризик, кој може да се припише на четири загадувачки супстанци (приземниот озон, ПМ2,5 и ПМ10 честичките и концентрацијата на NО2 и SO2), а здравствениот ризик го калкулираат врз основа на зголемениот прием во болница, поради респираторни и кардио-васкуларни болести.
Формулата за пресметување е:
∑%AR = %AR (NO2) + %AR (SO2) + %AR (O3) + %AR (PM)
Врз основа на овие математички пресметки се формулира и индексот за квалитет на воздухот и влијание врз здравјето, и тоа со следното значење: 1-3 е низок здравствен ризик; 4-6 покажува умерен здравствен ризик; 7-10 е за висок здравствен ризик и 10 + е за многу висок здравствен ризик.
На табелата, подолу, се дадени здравствените пораки за секоја категорија на здравствен ризик и тоа за три категории од населението: општа популација; чувствителни групи од неселението: деца и возрасни; население со постојни белодробни и срцево-садови заболувања; аботничка популација (работници што работат на отворено).
| Ризик за здравјето | ИАВЗ (AQHI) | Популација што е чувствителна на аерозагадување | Работници што работат на отворено | Општа популација | |
| Популација со постојни срцеви и респираторни заболувања | Деца и постари лица | ||||
| Низок | 1-3 | Нема потреба од преземање акција | Нема потреба од преземање акција | Нема потреба од преземање акција | Нема потреба од преземање акција |
| Умерен | 4-6 | Вообичаено нема потреба за дополнителна акција. На лицата што веќе имаат симптоми им се советува намалување на физички напор на отворено | Нема потреба од преземање акција | Нема потреба од преземање акција | Нема потреба од преземање акција |
| Висок | 7 | На лицата со постојни белодробни и срцеви заболувања им се советува да го намалат физичкиот напор на отворено и да го намалат времето што го минуваат на отворено. Тие треба да побараат совет од доктор, доколку сакаат да учествуваат во спортски активности или други физички активности што би довеле до забрзување на нормалното дишење | На децата и постарите лица им се советува да го намалат физичкиот напор надвор и да го намалат времето што го минуваат на отворено, особено онаму каде има зголемен сообраќај. Тие треба да побараат совет од доктор, доколку сакаат да учествуваат во спортски активности или други физички активности, што би довеле до забрзување на нормалното дишење | Нема потреба од преземање акција | Нема потреба од преземање акција |
| Многу висок | 9-10 | На лицата со постојни белодробни и срцево-садови заболувања им се советува да го редуцираат на минимум физички напор на отворено и на минимум да го редуцираат времето на престој на отворено, особено онаму каде има зголемен сообраќај | На децата и постарите лица им се советува да го редуцираат на минимум физичкиот напор на отворено и на минимум да го редуцираат времето на престој на отворено, особено онаму каде има зголемен сообраќај | Работодавачите треба да го проценат ризикот за секој работник што извршува тешка физичка работа на отворено и да преземат соодветни превентивни мерки за заштита на нивното здравје, како што се намалување на физичкиот напор надвор и да го редуцираат времето на престој на отворено, особено онаму каде има зголемен сообраќај | Општата популација се советува да го редуцира физичкиот напор на отворено и да го редуцираат времето на престој на отворено, особено онаму каде има зголемен сообраќај |
| Сериозен | 10+ | На лицата со постојни белодробни и срцево-садови заболувања им се советува да избегнуваат физички напор на отворено и да избегнуваат престој на отворено, особено онаму каде има зголемен сообраќај | На децата и постарите им се советува да избегнуваат физички напор на отворено и да избегнуваат престој на отворено, особено онаму каде има зголемен сообраќај | Работодавачите треба да го проценат ризикот на секој работник, што извршува работа на отворено и да преземат соодветни превентивни мерки за заштита на нивното здравје, како што се намалување на физичкиот напор надвор и да го редуцираат времето на престој на отворено, особено онаму каде има зголемен сообраќај | Општата популација се советува да го редуцира на минимум физичкиот напор на отворено и да го редуцираат на минимум времето на престој на отворено, особено онаму каде има зголемен сообраќај |
◊ Во наредното продолжение на стручно со проф. д-р Елисавета Стикова: Алатка на Светската здравствена организација за проценка на влијанието на аерозагадувањето врз здравјето – AirQ+
