Пишува: Проф. д-р Горица Брешковска
Клиника за пулмологија и алергологија
Анафилаксата е дефинирана како акутна системска алергиска реакција која се јавува како резултат на неочекувано ослободување на медијатори во циркулацијата добиени од маст-клетките и базофилите. Реакцијата може да варира од лесна до животозагрозувачка или фатална и може да биде силно прогресивна.
Листата на предизвикувачи на оваа животозагрозувачка реакција продолжува и понатаму да расте. Најчести предизвикувачи се: лековите, храната, отрови од инсекти, вакцини, латекс, но најчести се лекови и храна. Инциденцијата со која се јавува анафилаксата се уште не е позната, иако постојат повеќе студии и анализи. Интернационално се смета дека околу 154 фатални епизоди се случуваат на еден милион хоспитализирани пациенти. Но, сепак точната инциденција веројатно се потценува, бидејќи огромен број случаи не се ни пријавени.
Ослободување на потентни фармаколошки медијатори од маст-клетките или од периферни базофили е основата на клиничката слика на анафилаксата и анафилактоидната рекација.
Основната разлика меѓу анафилаксата и анафилактоидната реакција се состои во тоа што анафилаксата вклучува антиген одговор на имуноглобулин IgE антитело, додека анафилактоидната реакција не го вклучува IgE.
АНАФИЛАКСА
Анафилаксата претставува генерализирана IgE асоцирана хиперсензитивна реакција спрема туѓ антиген како протеин, хаптен или полисахарид. Кај подложни пациенти, првиот контакт со антигенот, стимулира продукција на формирање специфични IgE антитела кон тој антиген. Овие антитела се поврзуваат со специфичен рецептор за нив кој се наоѓа на површината на маст-клетките и базофилите. При тоа, доаѓа до промена на површината на мембраната, односно до дегранулација и ослободување на веќе формирани хемиски медијатори и до создавање на нови потенцијални медијатори. Токму овие медијатори се оние кои ја даваат клиничката слика и клиничките симптоми на анафилаксата.
Маст-клетките се есенцијални при IgE асоцираните воспалителни процеси. Тие се наоѓаат во сврзните ткива во телото, но во најголемиот број се среќаваат во мукозата и поткожното ткиво, белодробните алвеоли, гастроинтестиналната мукоза и назалната мукозна мембрана. На својата површина, маст-клетките презентираат голем број високоафинитетни Fc рецептори за IgE. Поради тоа, површината на секоја маст-клетка е покриена со IgE молекули кои биле апсорбирани од циркулацијата и служат како рецептори за специфични антигени. При поврзување на антигените со IgE молекулите на површината на маст-клетката, настанува нивна активација и дегранулација. Се ослободува големо количество хистамин и други воспалителни медијатори.
Хистаминот е медијатор чиј ефект е одговорен за најголемиот дел од манифестациите на анафилаксата. Тој предизвикува констрикција на мазните мускули во бронхијалното стебло, матката, ГИТ…
Во останатите медијатори на IgE асоцирана анафилактична реакција влегуваат и метаболитите на арахидонската киселина леукотриените и простагландините и тромбоксан А2. Овие супстанци може да предизвикаат контракција на мазната мускулатура на дишните патишта, ја зголемуваат васкуларната пермеабилност, секреција на мукозните жлезди и периферна вазодилатација.
КЛИНИЧКИ МАНИФЕСТАЦИИ
Знаците и симптомите на анафилаксата варираат во однос на презентацијата и текот. Може да бидат зафатени кожата, горните и долните дишни патишта, кардиоваскуларниот систем и гастроинтестиналниот тракт поединечно или комбинирано.
Првите симптоми најчесто се јавуваат во првите 5-30 минути по експозицијата на одреден антиген, но реакцијата може да биде одложена и симптомите да се јават по еден или повеќе часови.
Клиничките симптоми и знаците на анафилаксата се варијабилни. Според некои студии, кај повеќе од 90% од случаите се јавуваат кожнии симптоми. Уртикарија и ангиоедем се среќаваат кај 85-90% од пациентите. Црвенило се јавува кај 45-55% од случаите.
Респираторните симптоми, вклучувајќи ги симптомите во горните и долните дишни патишта, се втори по инциденцијата на јавување. 40-60% од пациентите имаат тешкотии со дишењето, диспнеја, визинг или едем на горните дишни патишта. Ринитис се среќава кај околу 15-20%.
Често се развива хипотензија – кај 30-35% од пациентите. Од страна на дигестивниот тракт, кај 25-30% се јавуваат дијареа, грчеви, гадење и повраќање. Поретко се среќаваат симптомите како: главоболка, проблеми со видот, транзиторно слепило и градна болка.
Се смета дека постои директна корелација помеѓу експозицијата на одреден тригер фактор и сериозноста на анафилактичната реакција. Поради ризикот од бифазна реакција, неопходно е пациентот со силна анафилактична реакција да биде хоспитализиран заради следење и соодветен третман.
Морталитетот од анафилакса најчесто е резултат на опструкција на дишните патишта или на кардиоваскулаторен шок. Резултатите од патолошките иследувања укажуваат на: акутна пулмонална перинфлација, ларингеален едем, белодробен едем, нитраалвеоларно крварење, конгестија и ангиоедем.
Во некои случаи настанува смрт и без да настапат значајни патолошки промени и таа е резултат на кардиоваскулаторен колапс.
◊◊◊◊ Во наредното стручно со проф. д-р Горица Брешковска: Ризик фактори за анафилакса
