Пишува: Проф. д-р Јордан Минов, специјалист пулмолог
Раководител на Одделот за физиологија на трудот при Институтот за медицина на трудот на Р.Македонија
Клиничките манифестации кај пациентите со бронхиектазии (БЕ) се состојат од: клинички манифестации на болеста во нејзината стабилна фаза и во периодите на езгацербации, симптоми и знаци од компликациите на БЕ и клинички манифестации од примарната и/или придружните болести.
КЛИНИЧКИ МАНИФЕСТАЦИИ ВО ПЕРИОД НА СТАБИЛНА БОЛЕСТ И ВО ПЕРИОД НА ЕГЗАЦЕРБАЦИИ
Клиничката слика на БЕ зависи од проширеноста, локализацијата и степенот на тежина на промените во белите дробови, како и од присуството на компликации и придружни болести (синузит, ХОББ, астма, РА, инфламаторна болест на цревото и др.). Кај БЕ локализирани во горните лобуси клиничките манифестации се обично отсутни, кај лесните форми на генерализирани БЕ тие се интермитентни, додека кај тешките форми симптомите и знаците на болеста се перзистентни и прогресивни.
Болеста обично почнува незабележано со постепена појава и прогресија на симптомите, а поретко нејзиниот почеток се забележува, како на пример, продолжување на перзистентната хронична кашлица со искашлување по прележување тешка пневмонија.
Најважни симптоми на БЕ се: хронична кашлица со искашлување (продукција на спутум), хемоптизи и рекурентни респираторни инфекции.
Хроничната кашлица со експекторација е најчест симптом на болеста. Количината на спутумот е варијабилна и се движи од неколку милилитри до 500 и повеќе милилитри во текот на 24 часа (од кафена лажичка до повеќе од шолја за чај). Во период на стабилна болест кај лесните и среднотешките форми на болеста спутумот е мукоиден (бел или бледожолт), а во периодот на егзацербација, а при тешките форми на болеста и во клинички стабилната фаза, спутумот е пурулентен, односно жолт или жолтозелен, матен и со непријатен мирис (особено при присуство на анаеробни бактерии или при подолго траење на болеста).
Карактеристично за пациентите со БЕ е утринското искашлување (на полна уста), како и искашлувањето при промена на положбата на телото.
Хемоптизите, а многу поретко и хемоптоето, се важен симптом кај пациентите со БЕ. Тие се јавуваат кај повеќе од половина од овие пациенти, а причина за нивната појава се деструктивните промени во ѕидот на крвните садови на бронхиектатичните бели дробови.
Рекурентните респираторни инфекции, односно егзацербациите, се третата мајорна клиничка манифестација на бронхопневмонијата или лобарна пневмонија, а во антибиотската ера многу поретко и со појава на белодробен абсцес или емпием на плеврата.
Диспнеата и визингот се сретнуваат кај пациентите со тешки форми на БЕ или, почесто, кај пациенти со придружна ХОББ или астма.
Во тек на егзацербациите, освен промената во количината и карактеристиките на спутумот, се јавуваат и системски манифестации, какви што се: слабост, премаленост, треска, губитрок на телесна тежина, аменија и др. Системски манифестации од полесен степен можат да се јават и во период на стабилна фаза на болеста.
Освен класичната, најчеста форма на БЕ, како посебна форма се издвојуваат т.н. суви БЕ (dryBE) кај кои искашлувањето е оскудно или речиси и да го нема, а хемоптизите се нешто почести во споредба со претходно опишаната, класична форма на БЕ. Во овој случај се работи за БЕ проксималните делови од белите дробови, локализација што и одговара на стагнација секретот во дишните патишта.
КОМПЛИКАЦИИ
Хипократовите прсти на рацете и нозете (drumstick fingers) се јавуваат обично кај пациенти со тешка форма на болеста која што долго трае. Оваа компликација е неспецифична и реверзибилна, односно промените на прстите се повлекуваат доколку БЕ се отстранат со радикален хируршки зафат.
Масовните хемоптизи (хемоптое) поради ерозија на ѕидот на поголем крвен сад во белите дробови се ретка, но потенцијално фатална компликација на БЕ кај која што треба ургентно да се реагира. Другите компликации на БЕ, какви што се метатстатските апсцеси (обично во мозокот), и амилоидозата, чести во предантибиотската ера, ретко се сретнуват во антибиотскат ера.
КЛИНИЧКИ МАНИФЕСТАЦИИ НА ПРИМАРНАТА И ПРИДРУЖНИТЕ БОЛЕСТИ
Како што е наведено во претходно, БЕ обично се јавуваат како придружна болест на повеќе белодробни болести и болести на другите органи и системи. Од особено значење е поврзаноста на БЕ со астмата и ХОББ со оглед на влијанието на придружните БЕ на нивниот тек и исход. Придружните БЕ кај пациентите се тешка форма на ХОББ ја забрзуваат појава на хронична респираторна инсуфициенција (ХРИ), секундарна пулмонална артериска хипертензија (ПАХ) и хронично белодробно срце (ХБС), додека придружните БЕ кај пациентите со астма го влошуваат квалитетот на нивниот живот и го забрзуваат намалувањето на вредностите на функционалните белодробни параметри.
Кај пацинетите со РА и УК, респираторните симптоми обично се надоврзуваат на постојните зглобни и вонзглобни, односно интестинални и систематски манифестации на примарната болест.
Хроничниот риносинузит (ХРС) е честа придружна болест кај пациентите со генерализирани БЕ и веројатно претставува експресија на вулнерабилноста на епителот од целиот респираторен тракт. Поврзаноста на двете болести во медицинската литература е опишана пред околу 80 години, а потоа потврдена во повеќе истражувања. ХРС може да претходи или да се надоврзе на постојни БЕ, но во најголемиот број од случаите двете болести се јавуваат истовремено, односно симптомите на БЕ се придружени со синоназални симптоми (пурулентна секреција од носот, делумно или потполно затнат нос, болки во челото и лицето, постназално слевање на секрет на грлото и др.).
ТЕК И ПРОГНОЗА
Според резултатите од повеќе истражувања, еднаш настанатите БЕ не можат да се излечат доколку хируршки не се отстранат. текот на болеста е преогресивен со зафаќање на нови регии од белите дробови, а брзината на прогресијата е различна кај одделни пациенти со БЕ. Со примената на антибиотици во третманот на БЕ нвната прогноза е значајно подобрена, а компликациите од БЕ карактеристични за предантибиотската ера денес се реткост. Од друга страна, пациентите со БЕ како придружна болест на ХОББ или друга примарна болест се со значајно полоша прогноза во споредба со пациентите со една од двете болести.
◊◊◊◊ Во наредното стручно со проф. д-р Јордан Минов: Дијагноза и следење на болеста
