Пишува: Проф. д-р Марина Крстевска-Константинова, педијатар – ендокринолог
Водич за раст и нарушувања на растот наменет за родители и деца
Што е растење?
Растењето е сложен процес кој е показател на целокупната здравствена состојба на детето. Растењето претставува зголемување на димензиите на телото – во висина, тежина и зголемување на другите делови од телото кои можат да се измерат.
Кои се основни периоди на раст ?
Постојат шест карактеристични периоди на раст:
- Фетален период (9 месеци во утробата на мајката)
- Период на доенче (од раѓање до 1 година)
- Рано детство (од 1 – 3 година)
- Касно детство (3 – 10 година)
- Пубертет (10 – 14 година)
- Адолесценција (14 – 18 години)
Што се случува кога детето расте?
Во тек на растењето се зголемува бројот и големината на клетките во организмот.
Кога растот е најбрз?
Растот е најбрз во првата година од животот.
- Првата година: 24 – 25 см годишно
- Втора година: 12 – 15 см годишно
- Третата до четвртата година: 7 – 8 см годишно
- Петта година: 6 – 7 см годишно
- Шеста година до пубертет: 5 – 6 см годишно
- Пубертет ( девојчиња 8 – 10 см годишно; момчиња 10 – 12 см годишно)
Кога завршува растењето?
Растењето завршува кога крајните делови на коските кои се наречени епифизни плочи се затвораат (зараснуваат) и не дозволуваат растење. Растењето завршува при крај на пубертетот.
Дали има разлика помеѓу девојчињата и момчињата?
Да! Кога кај девојчињата ќе се појави менструално крвавење, епифизите забрзано се затвораат и растењето наеднаш завршува. По отпочнувањето на менструалното крвавење кај девојчињата, тие најчесто можат да пораснат уште 3 – 4 сантиметри, а во многу ретки случаи и до 10 сантиметри.
Кои фактори влијаат на растот на детето?
- Исхраната
- Социо – економскиот статус
- Генетски фактори
- Висината на родителите
- Расата
- Полот – момчиња / девојчиња
- Хормонални фактори (хормон за раст; тиреоиден хормон; половите хормони)
Дали можам да знам која висина треба да ја достигне моето дете?
Да, дури можете сами многу едноставно да ја пресметате. Очекуваната висина за вашето дете е наречена целна висина. На пример:
Висината на таткото е 180 см, а на мајката 170 см:
(180 см+170 см) ÷ 2 = 350 ÷ 2 = 175
За момчињата очекуваната целна висина би била: 175 + 6,5 см = 181,5 см
За девојчињата очекуваната целна висина би била: 175 – 6,5 см = 168,5 см
Што е хормон за раст?
Хормонот за раст е многу важен за нормалниот раст и развој и ја одредува како градбата на телото така и неговото функционирање. Хормонот за раст е природен протеин кој го создава многу мала жлезда наречена хипофиза. Хипофизата се наоѓа во мозокот.
Дали хормонот за раст е важен само за висината на моето дете?
Не, хормонот за раст има многу други функции од животно значење:
- Влијае на метаболизмот на коските и е важен за вашето дете да има здрави, јаки и силни коски
- Влијае на развојот и одржувањето на органите
- Делува во метаболните процеси:
– метаболизамот на протеини
– метаболизамот на јаглени хидрати
– метаболизамот на течности и минерали
- Влијае позитивно на балансот помеѓу мускулите и масното ткиво
- Влијае позитивно на целокупната здравствена состојба и нивото на енергија
Кои фактори може да бидат причина за нарушување на растот?
- Наследни фактори (вродени или стекнати во бременоста или породувањето)
- Хронични болести (бубрези, црн дроб, систем за варење, срце, бели дробови..и др.)
- Долготрајна употрба на лекови (пример кортикостероиди…)
- Недоволна исхрана, посебно недоволен внес на белковини
- Психо – социјални фактори
- Повреда на главата
- Непознати фактори и др.
Кога јас можам да се посомневам дека моето дете има проблем со растот?
Можете да се посомневате кога ќе одговорите позитивно на следните прашања:
- Детето е пониско споредено со неговите врсници
- Детето расте посбавно споредено со неговите врсници
- Детето е пониско од вас на истата возраст
Дали секое дете кое е пониско од своите врсници има нарушување на растот?
Одговорот е НЕ! Има деца кои едноставно растат побавно споредено со своите врсници, но сепак ја достигнуваат висината на поголема возраст.
Како да постапам кога ќе се посомневам дека моето дете има проблем со растот?
Потребно е да разговарате со матичниот лекар на вашето дете и да побарате да го измери детето. Со мерењето не завршува проверката. Најважно е добиената вредност, лекарот да ја внесе во кривата за раст. Дури и да не се сомневате дека вашето дете има проблем со растењето, важно е да инсистирате детето во период на доенче да се мери на секои 3 месеци, а децата во предучилишна и училишна возраст на секои 6 месеци.
◊ Во наредното стручно со проф. д-р Марина Крстевска-Константинова: Кога треба да да бидам загрижен за растот на моето дете? Што може да биде причина за нарушен раст на моето дете?
