Пишува: Д-р Марта Тунџева, специјалист по семејна медицина
Деменцијата во моментов е недоволно дијагностицирана, недоволно откриена, недоволно третирана, недоволно управувана во примарната заштита. Ова ја одразува состојбата на статус-кво, каде улогите и одговорностите на примарната заштита не се поддржани со докази, клинички упатства или насоки за нега.
Кога лекарите од примарната здравствена заштита ќе преземат одговорности за документирање на доказите за деменција, тие се речиси идентични во резултати како тие од специјалистите, дури и кога истите процеси се помалку скрупулозно почитувани. Поради секојдневното контактирање со пациентите, лесниот пристап, отсуство на стигматизација, лекарите во ПЗЗ имаат привилегирана можност навремено да го забележат когнитивниот пад, функционалното опаѓање и интелектуалниот дефицит. Но за жал, многу често се случува ова да се превиди, дали од ситуации што се ограничени со време и посветени на останатите коморбидитети кај пациентот или од својот личен хендикеп или страв да не згрешат или да не му нанесат штета на пациентот и предвреме да го етикетираат со дијагноза деменција.
Кој е првиот чекор за рана детекција кај пациенти со ризик фактор?
Потребата од навремен скрининг е добредојдена со оглед на фактот дека тестирањата спроведени и резултатите добиени во примарна заштита се речиси идентични со тие добиени од секундарната здравствена заштита. Прашањето е само кога да се отпочне и изборот на тестот што треба да се спроведе, се со цел да се добие правилна насока. Затоа примента на тестот бара избор спрема секој што ќе ги совлада јазичните бариери,културните и интелектуални пречки.
Мини-когтестот со своите три прашања, краток и брз, и со високата сензитивност и специфичност се приближува најблиску до мини-ментал тестот кој е далеку најприфатен и најприменлив,секако од специјалистичката здравстевена заштита.
Која е разликата меѓу нормалното стареење и деменциите ?
Скрининг во ПЗЗ е повеќе од неопходност затоа што многу од случаите што доаѓаат за други потребн во матичната амбуланта остануваат непрепознаени. Многу случаи се поистоветуваат со БКП, а се резултат на депресија, користење на многу лекови и нивните интеракции или транзиторни појави (дефицит на витамин Б12, фолна киселина, хипотиреоза). Многу од лекарите БКН го препишуваат на нормално стареење и не применуваат скрининг за рано препознавање. БКН е состојба на когнитивно оштетување што може да биде анамнестичко или неанамнестичко,со очувана функционална способност, додека при нормалното стараење, на старите им треба повеќепати да повторат нови учења. Тие имаат фрагменти за кои не се сеќаваат, но ги памтат настаните, но кога ќе им се подобјасни се присеќаваат. Лицата со БКН и АБ не паметат цели настани и нормално секојдневно не функционираат, поради губење на меморијата и учење нови учења и вештини. За тоа се собира податок од блиските или тој што се грижи за лицето.
| НОРМАЛНО СТАРЕЕЊЕ | ДЕМЕНЦИЈА |
| Не се сеќава за детали од настан/разговор пред 1 г | Не се сеќава на целиот настан/разговор од неодамна |
| Не се сеќава на имиња на лица кои ретко ги гледа | Не препознава и не знае имиња на членови на семејството |
| Повремено заборава, но подоцна ќе се сети | Заборавањето е често и ретко се сеќава подоцна |
| Повремено има потешкотии при изнаоѓање на зборови | Чести паузи и замена за зборовите кои ги заборава |
| Загрижен за својата меморија, но не и роднините | Роднините се загрижени, но пациентот не е |
| Може да користи белешки и потсетник | Постепено ја губи способноста да користи потсетник |
| Може да се грижи за себе си | Не може да се грижи за себе си |
| Не се губи во познат простор | Може да се загуби во позната средина, потребно е долго време за да се врати дома |
| Не се менува нивото на интерес за социјални активности | Губиток на интерес за социјални активности, несоодветно однесување |
Кои бариери придонесуваат за да се закасни со дијагноза на деменција?
Некои членови од семејството не ги праќаат како придружба на преглед своите блиски, докторите немаат многу време за дијагностицирање, а од друга страна пак, многу лекари се скептични во своите одлуки да известат дијагноза и сметаат дека на тој начин би ги оштетиле пациентите. Таквите бариери се од голема важност кога станува збор за имплементација на нови методи и начини на скрининг-програмите на СЗО.
Раното откривање на деменцијата е во согласност со целта за висококвалитетна здравствена заштита. Можеби најважно, раната дијагноза обезбедува време за пациентите и семејствата да се подготват за идната грижа и да ги максимизираат можностите на пациентите да придонесат во процесот на планирање на грижата.
Кој е третманот на деменциите?
ЛЕКУВАЊЕТО ПОЧНУВА СО соопштување НА ДИЈАГНОЗАТА!
Иако не постои третман за запирање на прогресијата на АБ, лекувањето со лекови може да ги подобри симптомите на деменција и за идеални резултати овие третмани треба да се користат во најраните фази на болеста, се со цел поединците да го одржуваат на највисоко ниво своето секојдневно самостојно функционирање.
Соопштувањето на дијагнозата не е штетно и ја намалува депресијата и анксиозноста на блиските.
Повеќето пациенти и пациенти со блага деменција, и околу 75% од старателите сметаат дека дијагнозата треба да се соопшти веднаш по поставувањето.
Ацетилхолинестераза инхибитори и Инхибитори на N-methyl-D-aspartate (мемантин ) се лекови што делуваат симптоматски но не сe eтиопатогенетски како терапија за Aлцхајмерова болест. На овие лекови главна улога им е да доведат до стабилизација на когнитивните и бихевиоралните симптоми и до одлагање на институционализација.
Најбитна е секако бихевиоралната поддршка која се спроведува од почетокот па се до крајот на животот а се однесува не само кон пациентот туку и кон оној кој го негува,зошто Алцхајмер не е само дијагноза, тоа е нешто повеќе од дијагноза и болест.
