Пишува: Александра Стојановска/saska@panacea.mk
Од први до седми август секоја година се одбележува Светската недела на доењето. Неделата посветена на доењето се одбележува од 1992 година, а денес во неа учествуваат повеќе од 1,5 милиони луѓе од над 170 земји. Овогодинешниот слоган на Светската здравствена организација и УНИЦЕФ, „Доењето – основа на животот“ е во насока на информирањето дека светот е исполнет со нееднаквост, кризи и сиромаштија и дека доењето е темел на доживотно добро здравје за бебињата и за мајките. За доењето како најефективен начин на подобрување на животите на децата ширум светот кое овозможува долготрајни здравствени придобивки како за новороденчињата, така и за мајките разговравме со раководителката на Заводот за здравствена заштита на мајки и деца – Здравствен дом Скопје, д-р Бранкица Младеновиќ.
Секоја година, првата недела од месец август е во знакот на одбележување на доењето. Годинава мотото на организаторите е „Доењето-основа на животот“, а се со цел заштита, промоција и поддршка на доењето. Што прави Македонија во таа насока?
Д-р Младеновиќ: Република Македонија со години наназад ги има имплементирано сите препораки на Светската здравствена организација кои имаат за цел да го промовираат и заштитат доењето, и тоа: имплементација на иницијативата „Болници пријателки на бебињата“, формиран е Национален комитет за доење, постоечката легислатива е прилагодена во правец на имплементација на Меѓународниот код за забрана на рекламирање на замената на мајчиното млеко, како и во однос на траење на породилното отсуство и правото на вработените мајки на доење. Континуирано секоја година, преку Програмата за активна здравствена заштита на мајките и децата на Министерството за здравство, се спроведуваат активности кои имаат за цел промоција и заштита на доењето, како обуки на здравствените работници, одбележување на Светската недела на доење, изготвување на информативни материјали за мајките итн. Патронажната служба и превентивните советувалишта во Здравствените домови, каде тимови од лекар и сестра се постојано на располагање во давањето на стручна помош за справување со сите можни проблеми поврзани со доењето, се од особена важност, затоа што во текот на првите месеци од доењето настануваат и најчестите проблеми.
Кои се нашите активности годинава за поддршка и промоција на доењето? И каде сме ние како земја, според бројките, со процентот на доење?
Д-р Младеновиќ: Оваа година предвидени се неколку активности за одбележување на Неделата на доење: промоција и дистрибуција на Брошура за бремени жени на македонски и албански јазик во која еден дел е наменет за доењето, со цел информациите да стигнат до мајките уште во текот на бременоста и на тој начин да се отпочне навремено со одржување на „топлиот ланец”; брошурите во иднина ќе се дистрибуираат континуирано до бремените жени преку патронажните сестри, Ромските здравствени медијатори, матичните гинеколози и делумно преку породилиштата кои бремените жени ги посетуваат кога прават скрининзи. Особено е важно грижата за доењето да отпочне уште во текот на бременоста, поточно мајката да ги добие потребните информации за важноста на доењето, како тоа се воспоставува и на кои проблеми може да наиде во текот на доењето, особено во првите денови после породувањето. Тие денови за мајката се стресни, а и престојот во породилиште е се пократок, поради што многу често таа не се снаоѓа најдобро во новата ситуација. Доколку мајката е добро снабдена со информации и ја добие неопходната поддршка од обучен персонал, тогаш шансите за успешно воспоставување на доењето се многу поголеми. Планирани се и неколку активности на Клиниката за детски болести во Скопје, и тоа: на 3 август ќе се организира едукативна работилница за мајките од одделите за неонатологија и доенче за предностите и бенефитот од доењето; на 6 август во амфитетатарот на Клиниката ќе се одржи работилница за нововработените медицински сестри за советување за доење; ќе се промовираат и три протоколи за доење наменети за здравствени работници, и тоа за доење на прематурно дете, доење на дете со хипотонија и доење на дете со расцеп на уста и меко непце. Според последните податоци добиени со истражување на репрезентативен примерок спроведено од страна на УНИЦЕФ – Multi Indicator Cluster Survey (во 2011 година), 90 % од мајките дојат во првиот месец, 41 % од мајките дојат предоминантно, што значи додаваат и други течности (вода, чај, сок). Ексклузивното доење во првите шест месеци (само на мајчино млеко) е застапено кај 23 % од мајките, додека просечното траење на доењето изнесува 12 месеци. Во ЕУ регионот вредноста на екслузивното доење во првите шест месеци се движи од 13-25 %. Во светски рамки, 38 % од мајките дојат екслузивно до шест месечна возраст. Оваа година ќе се спроведе ново вакво истражување, така што до крајот на годината ќе имаме нови податоци за состојбата со доење.
Зошто доењето е најздравиот избор за новороденчето и за мајката, односно воопшто за семејството?
Д-р Младеновиќ: Бенефитите од доењето се многукратни и ја поставуваат основата за добро здравје не само во периодот на детството, туку и во адултната возраст на секоја индивидуа. Во прв ред тоа е најдобриот начин на исхрана на доенчињата затоа што содржи се што му треба на бебето во првите шест месеци, има идеален однос на протеини, масти и јаглехидрати, лесно е дигестибилно, го подобрува имунитетот на бебето, го намалува ризкот од настанување на инфекции, алергии и ја намалува стапката на доенечка смртност за 10 %, му помага на бебето полесно да закрепне од одредени заболувања, го намалува ризикот од прекумерна тежина и обезност. Доењето е воедно и најбезбеден начин на исхрана затоа што го елиминира ризикот од настанување на инфекции преку храна, што е честа појава кога бебето се храни со формула. Доењето ги зголемува шансите за добро здравје и во адултната возраст, со тоа што го намалува ризикот од прекумерна тежина и обезност и ризикот од појава на хронични незаразни заболувања (висок крвен притисок, тип 2 дијабет, астма итн). Она што можеби не е доволно промовирано е важноста на доењето за раниот детски развој во прв ред поради подобрата емотивна поврзаност помеѓу мајката и бебето (bonding). Допирот, мирисот и гласот на мајката додека дои е најдобриот стимул за социо-емоционалниот и когнитивниот развој; децата кои се доени имаат подобри социоемоционални компетенции и повисок IQ поради што постигнуваат подобар академски успех во училиште, полесно се справуваат со стресни ситуации понатаму во животот и имаат подобро ментално здравје. На мајките им помага побрзо да закрепнат после породувањето, ги намалува можностите за постпородилно крварење, го намалува стресот и дава повеќе слободно време за одмор, го намалува ризикот од остеопороза, карцином на дојка и карцином на овариуми, воедно го штеди домашниот буџет. Се повеќе се потенцира и еколошката перспектива на доењето, а тоа е фактот дека не продуцира отпадоци, ја штеди енергијата и водата (за производстство на еден килограм формула потребни се 4 000 литри вода), а со тоа ја намалува емисијата на ЦО2 во атмосферата. Во денешниот свет полн со економски и социјални нееднаквости и кризи (природни, бегалски, економски итн.), доењето им дава подеданкви шанси за добар старт во животот на сите деца, придонесувајќи на тој начин кон намалување на сиромаштијата и нееднаквостите, поради што се смета за клучно за постигнување на речиси сите 17 цели за оддржлив развој на ОН. Во согласност со препораките на СЗО доењето би требало да е екслузивно во првите шест месеци од животот, да трае до две години и подолго, паралелно со воведување на други видови на храна после шестиот месец.
Глобално бројката на процентот на мајки кои дојат се намалува. Многумина сметаат дека во голема мера тоа се должи на немањето можност за доење на бебето на јавни места. Во светот, околу 50 земји дозволија ваков тип на доење. Какво е нашето искуство?
Д-р Младеновиќ: Мајките се уште се соочуваат со разни видови на бариери да го воспостават и оддржат доењето. За намалување на тие бариери потребна е широка поддршка од сите сегменти на општеството: здравствениот систем, семејството, пошироката заедница, работодавците, поддржувачка легислатива итн. Доењето на јавно место е важно, но, секако, не во толкава мера за да влијае на стапката на доење. Најчеста причина за прекин на доењето е враќањето на работа после породилното отсуство. На мајките треба да им се помогне да го одржат доењето и откако ќе се вратат на работа. За да се случи тоа, покрај користењето на паузата за доење, на вработените мајки им се потребни услови за измолзување и чување на измолзеното млеко на работното место. Тоа е нешто што се уште не е доволно спроведено во нашата земја и на што би требало да се фокусираме во иднина. Доколку мајката нема услови да се измолзе, а е отсутна од домот просечно девет часа, тогаш голема е можноста количеството млеко да се намали и да се изгуби. Во однос на доењето на јавни места, тоа во нашата земја не е забрането со никаков закон, што значи дека мајките можат слободно да дојат, но, секако, дека треба да се работи на намалување на постоечките табуа во одредени средини дека доењето на јавно место е „непристојно”.
Ќе Ве прашам и неколку прашања кои се од практична гледна точка важни за новата мајка. Дали таа треба да дои на барање на бебето или според распоред?
Д-р Младеновиќ: Бебето треба да се дои што почесто, на барање на бебето, никако во строги интервали од два или три часа. Бебињата бараат да цицаат и тогаш кога не се гладни, бидејќи се чувствуваат пријатно и безбедно во прегратката на мајката. Некои мајки тоа го толкуваат дека нивното бебе е постојано гладно, особено во првите три-четири недели по породувањето, но тие всушност бараат внимание и присуство на мајката. Многу брзо тоа ќе почне да се интересира и за други нешта од својата околина, но дотогаш треба да се ужива во нивната близина.
Како една мајка може да процени дали има доволно млеко и дали детето напредува доволно?
Д-р Младеновиќ: Доколку правилно се дои, доењето не би требало да е болно. Знаци кои покажуваат дека доењето е успешно: устата на бебето е сосема отворена, брадата на бебето ја допира дојката, долната уста е свиткана нанадвор, доенчето цица, прави пауза и повторно цица. Бебето кое добива доволно млеко, има шест до осум добро намокрени пелени дневно, најчесто две до пет столици во текот на 24 часа, добива на тежина повеќе од 500 грама месечно, изгледа здраво и задоволно, има еластична кожа со добра боја, расте во должина, активно е, весело и има добар мускулен тонус.
Како да се препознаат рани знаци на глад кај новороденчето?
Д-р Младеновиќ: Основани знаци дека бебето не добива доволно млеко е ако бебето не напредува доволно (помалку од 500 грама на месец) и ако лачи мало количество на концентрирана урина (помалку од шест пати на ден). Можни знаци дека бебето не добива доволно млеко се следниве: бебето не е задоволно после доење, често плаче, многу често бара да цица, многу долго цица, одбива да цица, има тврда, сува или зелена столица, има ретки и оскудни столици, кога се измолзува градата, истекува многу малку или воопшто не истекува млеко, млeкото не надошло после породувањето. Следниве причини може да придонесат за помало создавање млеко: додавање (дури и повремено) шише со формула, со сок или со вода во првите недели по породувањето, неправилна позиција на бебето на дојката, збунетост на бебето од вештачките цуцли и шишиња, употребата на вештачките брадавки може понекогаш да ја намали дразбата на мозокот за создавање на млеко, доење на строги временски интервали или, пак, поспано бебе.
Треба ли доенчето да се буди поради подој?
Д-р Младеновиќ: Некои бебиња спијат подолго време и цицаат само во кратки периоди од денот. Доколку кај вакво бебе се забележи недоволно напредување во тежина или недоволен број на мокри пелени во текот на 24 часа, потребно е бебето да се буди. Будењето се прави со нежна масажа и со нежни допири и тоа најмалку на секои два часа. Мајката треба да одлучи колку често ќе го дои, се додека бебето не си воспостави свој сопствен ритам.
Дали доењето кое трае само неколку минути е доволно детето да ја внесе потребната количина млеко?
Д-р Младеновиќ: Иако секое бебе си има свои преференци на должината на подојот (некои цицаат брзо, на некои им треба подолго време), сепак многу кратките подои можат да бидат ризик дека не е исцицано „последното млеко” кое е богато со масти и со калории. Скратувањето на подоите може да е причина за намалување на количеството на млекото и тоа да е недоволно кога бебето ќе има потреба за поголемо количество.
