Пишува:Александра Стојановска/saska@panacea.mk
Светскиот ден на Алцхајмеровата болест се одбележува секоја година на 21 септември со цел да се подигне свеста за предизвиците и тешкотиите со кои се соочуваат пациентите со ова зболување, но и нивните семејства.
Настанот повикува на интензивни напори за подобрување на здравствената заштита и поддршка на пациентите и нивните семејства. Според Здружението на Алцхајмерова болест, околу 46 милиони луѓе ширум светот живеат со деменција. До 2050 година, повеќе од 13 150 000 луѓе ќе бидат погодени (некој во светот развива деменцијата секои три секунди).
За оваа болест која претставува најчеста форма на деменција и всушност не е нормален дел од стареењето, за начинот на препознавање и што таа претставува зборуваме со д-р Милчо Демерџиев, специјалист по неврологија.
Алцхајмеровата болест и толку години по поставувањето на првата дијагноза за неа, претставува енигма за современата медицина. Што всушност претставува оваа болест?
Д-р Демерџиев: Првиот опис го дава Алојз Алцхајмер 1907 година. Тоа е најчестата и најмаркантната дегенеративна болест на мозокот. Во напреднатите стадиуми на болеста се следи изразена атрофија на мозокот и неговата тежина е намалена за 20 % или повеќе. На микроскоп се следат зони на исталожени агрегати на ТАУ-протеини. Центарот на овие агрегати се составени од амилоид.
Дегенерацијата т.е. изумирањето на нервните клетки води и до дисбаланс на невротрансмитерите во мозокот.
Последната студија направена за оваа болест тврди дека всушност болеста не е само поврзана со помнењето, туку дека прв нејзин симптом е и проблемот со снаоѓање во простор. Кои се симптомите на Алцхајмеровата болест и како се препознава?
Д-р Демерџиев: На електронска микроскопија кај не така мал процент пациенти со деменција (пост мортем) се среќава назначен губиток на неврони, но и т.н. Lewi-еви телца во кората на мозокот што е хистопатолошка основа за болеста на Паркинсон.
ГЛАВЕН СИМПТОМ – развој на прогресивна заборавеност.
Мали секојдневни случки се забораваат. Често употребувани имиња потешко се користат. Зборови кои поретко се употребуваат комплетно се избришани од меморијата. Тешко се сеќаваат на локација на предмети. Се забораваат закажани термини настани и сл. Се навраќаат на постојано исти теми или на теми дискутирани пред кратко време. Во покасните стадиуми се губат секојдневните рутини, говорот станува отежнат, бројот на зборови станува се пооскуден. Се менува и ракописот, а и се потешко можат да состават пишан текст. После повеќе години говорот станува скоро неразбирлив бидејки не можат да употребат соодветен број на зборови, повторуваат една иста фраза или збор (ехолалија). Најосновните математички операции не може да ги изведат. Визуелно – просторната ориентација постепено комплетно се губи…
Како протекува болеста, колку фази постојат?
Д-р Демерџиев: Во последно време е многу модерна поделбата на болеста на 3,5 или 7 клинички фази кои се однесуваат од претклиничка до најтешкиот степен на деменција, меѓутоа во пракса е многу тешко да ставите граница помеѓу одредени фази. Фазата во која би го сместиле пациентот зависи и од кој модел сте го избрале (дали со 3, 5 или 7 фази).
Почетокот на болеста е многу подмолен и постепен така што ниту пациентот ниту најблиската околина не можат да го дефинираат точното започнување на симптомите. Обично невообичаен степен на конфузност го поврзуваат со состојба на покачена температура, операција (анестезија), лесна повреда на глава, воведување на нов лек… Многу пациенти на почеток се жалат на лесни вртоглавици, тапи главоболки, зашеметеност…
Што освен заборавеноста е присутно кај пациентот со Алцхајмерова болест?
Д-р Демерџиев: Во суштина постојат најмалку четири функционални дефицити кои може да сугерираат почеток на Алцхајмер.
- Амнезија – недостаток на сеќавање, примарно на помнење на автобиографски епизоди со сочувани други когнитивни функции. Така што моменталната меморија може да е сочувана, но меморијата за претходни настани може да е оштетена (било за настани од пред кратко или подолго време).
- Дисномија – заборавање на зборови, посебно имиња.
- Губиток на визуелна и просторна ориентација.
- Параноја и промена на личноста (бизарно однесување)
- Егзекутивна дисфункција – не може да испланира редослед на настани, не може да следи покомплицирани наредби и конверзација.
Ако после подолг период НЕ се следи влошување на погоре споменатите испади треба да се стави под сомнеж дијагнозата на Алцхајмеровата болест.
Што подразбира лекувањето на оваа болест и како се дијагностицира истата?
Д-р Демерџиев: Дијагностиката секогаш започнува со добра анамнеза (распит) на пациентот и најблиската околина, добар соматски и невролошки преглед за да се исклучат други состојби кои можат да иамитираат дементна слика.
Батерија од психолошки тестови (некои се многу едноставни и како скрининг се повеќе може да се користат дури и во матичните амбуланти)
За попрецизна дијагноза во раните стадиуми најкорисни се PET (positron emission tomography) и SPECT (single photon emission compound tomography) скенови, бидејќи новите маркери кои се користат (особено за РЕТ скенот) се врзуваат за тау протеините и амилоидот така со нив може да се следи и текот на болеста. Во подоцните стадиуми одредени промени се следат и на КТМ и НМР (магнетна резонанца). Во пософистициртани и специјализирани установи се одредуваат и биомаркери во цереброспиналната течност и нивниот однос.
За жал ,се уште дефинитивната дијагноза ја добиваме на обдукциона маса.
Прво мора да се размислува за дефинитивна дијагноза, поточно да се исклучат состојби кои може да се третираат, а одат со дементна слика (хидроцефалус, хроничен субдурален хематом, имунодефициентрни состојби, паранеопластични и автоимун енцефалитис, нутритивни дефицити, хронична интоксикација, мулти инфарктни состојби, ендокрини и метаболни нарушувања, хронични оштетуваања на црниот дроб…….)
Денеска се употребуваат холинергични агонисти и инхибитори на холинестеразарата (донепезил), глутаминергични антагонисти (мемантин), но нивниот ефект се гледа само кај почетните и умерените стадиуми на болеста со што се постигнува пациентите да можат да продолжат со самостојно функционирање во наредните 6 до 12 месеци. Кај агресивни, параноични пациенти се даваат и антипсихотици. Секако, третман на сите други придружни болести оди според препораките за лекување на таквите состојби.
Во поново време се прават обиди со моноклонални антитела, обиди со вакцини против амилоид, но се уште без забележителни резултати (иако некои охрабрувачки каде амилоидните плаки биле драматично намалени, но вакцината предизвикувала аутоимун енцефалитис).
Постои ли превенција за Алцхајмеровата болест?
Д-р Демерџиев: Иако НЕМА стриктно пропишани норми и правила за превенција за болеста, се препорачуваат превентивните програми за стрес, внес на сурова храна, внес на одредени количини на витамини и суплементи, намален внес на шеќери, едукација за препознавање на првите симптоми на болеста за да може да се делува правовремено за колку толку да се успори текот на болеста…
