Достапните лекови за лекување на болеста КОВИД-19 не можат широко да се користат во популацијата, скапи се и може да имаат бројни несакани ефекти.
Што се однесува до понатамошниот развој на пандемијата со КОВИД-19, се гледа појава на нови варијанти на вирусот како што се BQ1 и BQ1.1 (САД, ЕУ) и XBB (Сингапур), кои се чини дека се уште позаразни од омикрон (BA4/BA5), но засега нема индикации дека се и попатогени. Особено, BQ1 и BQ1.1 се шират и постепено ги истиснуваат омикрон варијантите BA4/BA5 кои моментално доминираат.
“Треба сите да бидат внимателни, но мислам дека нема место за паника. Голем дел од населението помалку или повеќе бил во контакт со вирусот или е вакциниран, така што популацијата е заштитена од потешки исходи на болеста од порано. Но, и понатаму е потребно вакцинирање и бустерирање на делот од населението кој е најчувствителен на вирусот (+60 и хроничните болни). Мислам дека различни варијанти на SARS-CoV-2 вирусот долгорочно ќе кружат меѓу населението, но дека веќе нема да предизвикува поголемо загрозување на популацијата“, објаснува проф. д-р Бојан Полиќ, директор на Заводот за хистологија и ембриологија при Медицинскиот факултет во Риека.
- Развиени повеќе лекови
Во текот на пандемијата со КОВИД-19 и пред неа, беа развиени голем број антивирусни и имуномодулаторни лекови кои помагаат во лекувањето на пациентите кои се заболени од умерени или потешки форми на КОВИД-19 или се класифицирани во ранливи групи поради хронична болест, како што се имунокомпромитирани пациенти (поради лекување на тумори, имуносупресивни терапии при трансплантација, вродена имунодефициенција и слично), пациенти кои боледуваат од хронични болести (дијабетес, кардиоваскуларни пациенти итн.) и други.
“Треба да се напомене дека во заштитата на населението и превенцијата од КОВИД-19, вакцинацијата има незаменлива улога, а лековите треба да претставуваат дополнителна терапија во сите оние случаи во кои болните немаат развиено доволна заштита по имунизацијата и на кои им се заканува прогресија на болеста (на пр. имунокомпромитирани пациенти, пациенти со дијабетес, постари пациенти и слично). Лековите не можат широко да се користат кај населението од причина што често бараат болничка примена и надзор, обично се многу скапи и може да имаат одредени несакани ефекти“, објаснува проф. Полиќ.
Кај лекувањето на КОВИД-19 се користат лекови кои ги неутрализираат вирусните честички и оневозможуваат ширење на вирусот (најчесто различни моноклонални антитела), лекови кои директно ги инхибираат компонентите на вирусниот циклус и ја спречуваат репликацијата на вирусот (разни хемиски инхибитори), како и лекови кои имаат имуномодулаторно дејство и спречуваат појава на силни воспаленија кои ги оштетуваат ткивата (кортикостероиди, моноклонални антитела и антагонисти на поединечни имунолошки молекули – цитокини – или клетки).
- Ограничена ефикасност и несакани ефекти
“Од лековите кои директно влијаат на репликацијата на вирусот се користат Ремдесивир и Паксловид. Ремдесивир е антивирусен лек за лекување на хепатитис Ц, а подоцна е тестиран за лекување на инфекции предизвикани од вирусите ебола и марбург, каде што не се покажа како особено ефикасен. Покажа одредена антивирусна активност во случај со SARS-CoV-1 и MERS CoV, роднина на вирусот SARS-CoV-2, но неговата широка употреба не е одобрена во случајот на овие две инфекции“, вели проф. Полиќ.
Ремдесивир, додава тој, е одобрен од регулаторните агенции во САД, ЕУ, Велика Британија, Јапонија и Сингапур за употреба кај лица со средни и тешки форми на КОВИД-19, каде што може да помогне во сузбивање на прогресијата на болеста. Со својата ограничена ефикасност, употребата на овој лек има и одредени нуспојави, кои се манифестираат со нарушување на функциите на црниот дроб (покачување на ензимите на црниот дроб во крвта) и чести развој на мачнина. Лекот се применува интравенски во првата недела од болеста, така што неговата употреба е ограничена на болничкиот систем.
Паксловид е лек кој содржи нирматрелвир, инхибитор на вирусна протеаза кој е клучен за активирање на неколку протеини важни за вирусниот циклус и ритонавир, инхибитор кој го засилува дејството на нирматрелвир. Регулаторните агенции на САД и ЕУ ја одобрија употребата на овој лек во лекувањето на КОВИД-19 на крајот на 2021 година. Употребата на Паксловид се препорачува во првите пет дена од почетокот на инфекцијата и исто така се користи во болнички услови. Лекот се зема во форма на таблети, а треба да се внимава и на останатата терапија на пациентот поради можните ефекти на ритонавир на ефектите на другите лекови кои се земаат паралелно. Овој лек не се препорачува за пациенти кои веќе имаат оштетување на црниот дроб и бубрезите.
- Лекови кои го неутрализираат вирусот
“Што се однесува до лековите кои можат да го неутрализираат SARS-CoV-2 вирусот и да спречат неговото ширење, најчесто се користат неутрализирачки моноклонални антитела. Антителата (имуноглобулини или гама-глобулини) се природни производи на нашиот имун систем (Б-лимфоцити. Односно нивни деривати на плазма клетките) и се работи за протеини кои можат специфично да врзат и неутрализираат други протеини (на пр. на површината на вирусните честички). Моноклоналните антитела се антитела произведени од само еден клон на Б-лимфоцитите кој произведува антитела со само една специфичност. Таквиот клон на лимфоцитите се претвора во долговечна клетка која произведува антитела со одредена специфичност, а потоа овие моноклонални антитела се прочистуваат и се подготвуваат за медицинска употреба“, потенцира проф. Полиќ.
Во случај на SARS-CoV-2 вирусот, се користи комбинација од моноклоналните антитела тиксагевимаб и циглавимаб, кои го врзуваат S протеинот на SARS-CoV-2 вирусот на две одделни места и така оневозможуваат врзување на вирусот за целната клетка. Оваа комбинација на моноклонални антитела е ефикасна и против омикрон варијантите BA-1 и BA-2, иако помалку отколку во случајот со претходните варијанти на SARS-CoV-2 вирусот. Ова е разбирливо поради мутациите во неутрализирачките епитопи на Ѕ протеинот на вирусот, што овозможува избегнување на претходно стекнатиот имунитет на нови варијанти на вирусот. Моноклоналните антитела се применуваат интрамускулно и нивната употреба е поврзана со болнички или амбулантски услови и потребен е надзор на лекувањето. Можно е да се развијат алергиски реакции како несакан ефект при употреба на овие лекови.
- Употреба на имуномодулаторни лекови
Покрај горенаведените лекови кои директно влијаат на SARS-CoV-2 вирусот, во лекувањето на КОВИД-19 се користат и голем број имуномодулаторни лекови кои спречуваат прекумерно активирање на имуниот систем и развој на силна воспалителна реакција која ги оштетува ткивата. Од класичните лекови кои се користат во лекувањето на потешките форми на КОВИД-19 се кортикостероидите, лекови кои го потиснуваат имунолошкиот одговор и ја ублажуваат воспалителната реакција. Тие, потеницра проф. Полиќ се користат во потешки и критични форми на болеста по седум дена од инфекцијата. Претходната употреба на овие лекови, поради нивниот имуносупресивен ефект, може да придонесе за поголема вирусна репликација и прогресија на болеста. Тие се користат само во болнички услови. Употребата на имуномодулаторни лекови е предвидена кај потешки форми на КОВИД-19 и во болнички услови поради следење на можни несакани ефекти.
- Примена само во болнички услови
“Како заклучок, наведените лекови можат да бидат многу корисни во лекувањето на одредени групи пациенти кои имаат средно тешка или тешка форма на КОВИД-19 или во случај на полесна болест кај имунокомпромитирани пациенти. Притоа мора да имаме предвид дека споменатите лекови можат да имаат одредени несакани ефекти и дека нивната употреба е наменета главно во болнички услови со постојан надзор. Затоа, вакцинацијата сè уште е најважната превентивна мерка против оваа пандемија. Вакцинацијата со три дози од вакцината покажа добра ефикасност во однос на превенцијата на потешки форми на болеста и во случај на омикрон варијантите на вирусот омикрон, а со појавата на нови бивалентни вакцини кои ја вклучуваат и BA-4/BA-5 варијантите на омикрон вирусот, оваа заштита може и дополнително да зајакне“, вели проф. Полиќ.
