Проф. д-р Руменка Петковска,
Македонско фармацевтско друштво
Во организација на Македонското фармацевтско друштво, секцијата за аптекарска практика и секцијата за клиничка фармација, од 31.10-02.11 2025 година, во хотелот „Дрим“, Струга, ќе се одржи симпозиум под наслов „ Клиничко-фармацевтски услуги за специфични популации: педијатриска, геријатриска и диетотерапевтска грижа“
https://pharmacypractice2025.mk/
Престојниот симпозиум претставува континуитет на активностите на Македонското фармацевтско друштво, секцијата за аптекарска практика и секцијата за клиничка фармација. Симпозиумот има за цел да ги обедини фармацевтите и лекарите кои се истражувачи и долгогодишни практичари со цел размена на искуства и знаења, како и развој на патеката за меѓупрофесионална соработка во насока на унапредување на јавното здравје.
Со задоволство сакам да истакнам дека напорите на Научниот одбор и на Организацискиот одбор вродија со плод, така што на Симпозиумот ќе учествуваат и ќе ги споделат своите искуства и знаења истакнати професионалци од областа на фармацевтската грижа и клиничката фармација од Македонија и од регионот (Србија, Хрватска, Словенија, Полска). Имајќи ја во предвид предвидената програма, интересот за настанот е очекувано голем.
Симпозиумот е наменет за фармацевти, лекари, диететичари, диетотерапевти, истражувачи и сите здравствени професионалци кои работат на оптимизација на терапијата и подобрување на здравствената заштита.
Kлиничко-аптекарската фармација е столб на модерното здравство, обезбедувајќи пациентите да добијат безбедна, ефикасна и индивидуализирана здравствена грижа. За разлика од традиционалната фармација, која главно се фокусира на издавање на лекови, клиничката фармација нагласува услуги ориентирани кон пациентот, како што се терапевтско следење, преглед на употреба на лекови, советување за медикација и соработка со лекари при клиничко одлучување.
Сепак, фармакотерапијата не е универзална, одредени популации, како педијатриски и геријатриски пациенти, како и оние кои имаат потреба од специјализирана диететска терапија, бараат приспособена фармацевтска грижа. Овие групи се соочуваат со уникатни физиолошки, психолошки и социјални предизвици што влијаат врз ефективноста и безбедноста на лековите.
Кога ја конципиравме програмата на Симпозиумот, примарна цел беше да се разгледаат и воочат предизвици во осигурувањето на безбедна, ефективна и индивидуализирана терапија, особено за педијатриските и геријатриските пациенти како најранливи групи во клиничко-аптекарската пракса. Овие популации се соочуваат со различни заболувања, хронични состојби и специјални потреби во терапијата, со прецизен и персонализиран пристап од страна на фармацевтот.
Целта е да се нагласи улогата на интервенциите на фармацевтите во педијатриската, геријатриската и диететската терапија, нагласувајќи го нивниот критичен придонес во подобрување на здравствените исходи.
Педијатриски фармацевтски услуги
Децата претставуваат една од најранливите групи во здравството поради нивната континуирано развивачка физиологија, специфичната фармакокинетика и ограничената способност да комуницираат во случај на несакани ефекти. Педијатриската фармакотерапија бара внимателно прилагодување на дозирањето, формулациите, со посебна внимателност за безбедноста на терапијата и евентуалните несакани настани.
Една од клучните улоги на фармацевтот во педијатријата е индивидуализираното дозирање.
За разлика од возрасните, децата не можат едноставно да се третираат како „мали возрасни“.
При одредување на безбедни и ефикасни терапевтски дози мора да се земат предвид телесната тежина, телесната површина и развојната фаза на детето. Фармацевтите применуваат протоколи засновани на докази, ја прилагодуваат терапијата за предвремено родени или критично болни новороденчиња и спречуваат грешки во дозирање предизвикани од погрешни пресметки.
Друг значаен аспект е формулацијата и атхеренцијата. Многу лекови не се достапни во фармацевтски дозирани форми прилагодливи за деца, како што се течни суспензии, таблети за жвакање или филмови што се раствораат. Клиничките фармацевти често соработуваат со фармацевтите во аптека за магистрална подготовка на терапијата за да создадат соодветни формулации, обезбедувајќи вкусност и точно дозирање. Дополнително, фармацевтите во аптека ги советуваат родителите или старателите за правилна администрација, складирање и препознавање на несакани ефекти.
Фармацевтите имаат и централна улога во спречувањето на антимикробната резистенција кај децата, спречувајќи прекумерна употреба на антибиотици.
Со следење на времетраењето и спектарот на терапијата, тие ја балансираат ефикасноста со безбедноста на терапијата. Покрај тоа, кај хронични состојби како астма, епилепсија или дијабетес, фармацевтите придонесуваат за долгорочно управување, оптимизација на терапијата и поддршка на придржувањето преку едукација и следење.
Геријатриски фармацевтски услуги
На другиот крај од животниот спектар, геријатриската популација претставува исто толку голем предизвик за фармакотерапијата. Стареењето е поврзано со физиолошки промени како намалена функција на бубрезите и црниот дроб, изменета дистрибуција на лекови поради промени во телесната и мускулната маса, како и зголемена чувствителност на многу медикаменти. Дополнително, кај постарите лица често се јавува полифармација, истовремена употреба на повеќе лекови, што го зголемува ризикот од интеракции, грешки и несакани реакции.
Фармацевтите се незаменливи во спроведување на сеопфатни прегледи на терапијата кај постари пациенти.
Со примена на алатки како Beers критериуми и STOP/START критериуми, тие можат да идентификуваат потенцијално несоодветни лекови и да предложат побезбедни алтернативи. Фармацевтите им помагаат на лекарите во процесот на депрескрибирање, структурирано намалување или прекинување на непотребни или штетни лекови.
Друга клучна улога е следењето на несаканите реакции, кои се значително почести кај старите лица. Фармацевтите ги проценуваат лабораториските параметри, функцијата на бубрезите и црниот дроб и клиничките симптоми за да ги прилагодат дозите и да спречат токсичност.
Фармацевтите ги советуваат пациентите како да ги препознаат знаците на несакани ефекти, како вртоглавица, конфузија или дигестивни нарушувања, кои инаку може да се припишат на стареењето.
Понатаму, фармацевтите обезбедуваат поддршка во управување со хронични заболувања кај геријатриската популација, како хипертензија, дијабетес, деменција и остеопороза. Со поедноставување на режимите, користење на организатори за таблети и вклучување на старатели, тие помагаат во подобрување на придржувањето кон терапијата. Нивниот придонес се протега и на превенција на повреди кај постарите лица, избегнувајќи медикаменти кои предизвикуваат ортостатска хипотензија, седација или мускулна слабост.
Диететска терапија и улогата на клиничката фармација
Исхраната и фармакотерапијата се длабоко поврзани. Диететската терапија е особено важна кај хронични заболувања како дијабетес, дебелина, кардиоваскуларни болести, бубрежни и гастроинтестинални нарушувања, каде несоодветната исхрана може да ја намали ефикасноста на терапијата или да ги влоши несаканите ефекти.
Фармацевти се клучни во идентификација и управување со интеракции меѓу лекови и храна. На пример, храна богата со калциум може да ја намали апсорпцијата на одредени антибиотици, додека сок од грејпфрут може да ја зголеми концентрацијата на статини во крвта, предизвикувајќи токсичност.
Фармацевтите ги советуваат пациентите за времето на земање на лекови со оброци, препорачуваат диететски модификации и соработуваат со нутриционисти за да обезбедат оптимални резултати.
- Во управување со дијабетес, фармацевтите ги едуцираат пациентите за броење на јаглехидрати, администрација на инсулин и важноста на конзистентно планирање на оброци.
- Кај бубрежни заболувања, тие придонесуваат со препораки за ограничување на натриум, калиум и фосфати, истовремено прилагодувајќи ја терапијата за да избегнат нефротоксичност.
- Кај управување со дебелина, фармацевтите помагаат со фармакотерапија за слабеење, паралелно зајакнувајќи диететски и животни интервенции.
Надвор од клиничките услови, фармацевтите имаат превентивна улога во промоција на здрава исхрана, нутритивни додатоци и животни навики кои ја намалуваат зависноста од лекови и ја подобруваат општата благосостојба.
Интегративна и компаративна улога на фармацевтите
И покрај разликите помеѓу педијатриската, геријатриската и диететската популација, се појавуваат заеднички теми: потребата од индивидуализација на терапијата, минимизирање на ризикот и мултидисциплинарна соработка.
Во секоја популација, фармацевтите ја премостуваат празнината меѓу фармакологијата и потребите на пациентите, тесно соработувајќи со лекари, медицински сестри и нутриционисти.
Кај педијатријата, фокусот е на раст, развој и едукација на родителите; кај геријатријата фокусот е на полифармација, безбедност и одржување на независност; кај диететската терапија клучно е интегрирањето на исхраната со фармаколошкото управување. Во сите групи, улогата на клиничкиот фармацевт не е ограничена само на издавање на лекови, туку се проширува и на улога на едукатор, советник и застапник за безбедноста на пациентот.
Какви се нашите очекувања од овој симпозиум?
Овој симпозиум треба да придонесе за зголемување на свесноста дека клиничкито фармацевтските услуги за специфични популации го унапредуваат развојот на фармацевтската професија во професија ориентирана кон пациентот и мултидисциплинарна соработка.
Педијатриските пациенти бараат прецизно дозирање и советување на старателите, геријатриските пациенти имаат корист од прегледи на терапија и депрескрибирање, додека диететската терапија нагласува интеграција на исхраната со фармаколошкото управување.
Во сите случаи, фармацевтот обезбедува безбедна, ефикасна и рационална употреба на лекови, приспособена на индивидуалните потреби.
Бидејќи здравствените системи сè повеќе ги приоритизираат квалитетот и безбедноста, фармацевтите ќе останат незаменливи во оптимизација на терапијата и подобрување на здравствените исходи кај ранливите популации.
Во текот на своето 70-годишно постоење, Македонското фармацевтско друштво има активна улога во професионалното и стручното живеење на фармацевтите во Р.С. Македонија.
Овој Симпозиум е еден во низата на минати и идни стручни и научни собири, се со цел придонес во развојот на здравствениот систем во земјава како и приближување и усогласување со развиените здравствени системи во Европа, соодветно на аспирациите и амбициите на државата Република Северна Македонија.
https://pharmacypractice2025.mk
