МАШКИ СТЕРИЛИТЕТ
Тестисите се орган во кој се произведуваат сперматозоидите или машките полови клетки кои ја оплодуваат јајната клетка и се создава ембрион и зачеток за нов живот. Тестисите се парен орган кај мажите сместени во скроталната кеса, чија основна функција е производството и одржувањето на сперматозоидите и спермата, чија основна цел е репродукцијата и продолжувањето на врстата. Бројот на сперматозоидите кој се произведува во тестисите е многу голем и треба да изнесува над 50 милиони во милилитар сперма, за да може да дојде до оплодување. Оплодувањето е секогаш со еден сперматозоид и една јајна клетка, меѓутоа бројот на сперматозоидите мора да биде многу голем, како и нивната подвижност, големина и форма.
Сперматозоидот или машката гамета составена е од глава, врат и опашка. Во главата на сперматозоидот се наоѓа генетскиот материјал или хромозомите, кој по спојувањето со јајната клетка ја започнуваат делбата или митозите од кој ќе се формира ембрионот – новиот живот или организам. Во вратот на сперматозоидите се наоѓаат митохондриите и аденозин трифосфатот, кои ја даваат енергијата со која се движи опашката на сперматозоидот на неговиот пат до средбата со јајната клетка, која активно не се движи.
Бројот, формата и подвижноста на сперматозоидите е битна за нивната способност за оплодување. Нормалниот број на сперматозоиди во еден милилитар сперма треба да биде над 50 милиони. Подвижни треба да се над 60 % од вкупниот број и со правилни форми (глава, врат и опашка) треба да бидат најмалку 13 % од вкупниот број. Само тогаш може да дојде до оплодување и се зборува за нормален спермограм.
-
Спермограмот е испитување кое го прават посебно обучени медицински лица, со кое се проценува количината, бројот, подвижноста и формата на сперматозоидите, а се испитува со микроскоп
ВИДОВИ ПОРЕМЕТУВАЊА
Пореметувањата во бројот, формата, подвижноста и квалитетот на сперматозоидите се означуваат како:
-
Астенозооспермија – уделот на подвижни сперматозоиди е < 50 %;
-
Олигоспермија – бројот на сперматозоиди во еден милилитар сперма < 20 милиони;
-
Азооспермија – непостоење на сперматозоиди во ејакулатот;
-
Тератозооспермија – < 15 % сперматозоиди со нормален облик;
-
Некрозооспермија – непостоење на живи сперматозоиди во ејакулатот итн.
Денес со методите на вештачко оплодување – ИВФ и некои други техники можностите за оплодување и покрај лошиот спермограм се возможни и успешни
ПРИЧИНИ ЗА ПОРЕМЕТУВАЊЕ НА ФУНКЦИЈАТА НА ТЕСТИСИТЕ
Причините кои водат до пореметување на функцијата на тестисите и создавањето на сперматозоидите, а со тоа и до намалена фертилност (способност за оплодување) се многубројни:
КРИПТОРХИЗАМ – неспуштени тестиси во скроталните кеси при раѓање. Може да биде унилатерално и билатерално. Кога тестисите не се спуштени во скроталните ќеси, повисоката температура во абдоменот ги оштетува, а со тоа подоцна се пореметува создавањето на сперматозоидите. Препораките на СЗО се што порано хируршки тестисите да се спуштат во скроталните ќеси уште во најрана возраст, како не би дошло до нивно оштетување и намалена фертилност кај мажот.
ВАРИКОЦЕЛА – Проширување на сперматичните вени, кои го пореметуваат крвотокот во тестисите и исхраната, дава локално зголемување на температурата, а со тоа ја пореметува нивната функција во создавање на сперматозоидите. Исто така, мора хируршки да се лекува.
Бројот, формата и подвижноста на сперматозоидите е битна за нивната способност за оплодување. Нормалниот број на сперматозоиди во еден милилитар сперма треба да биде над 50 милиони
ИНФЕКЦИИ НА УРОГЕНИТАЛНИОТ ТРАКТ. Многу вируси и бактерии можат да влијаат на ткивото на тестисите и да ја оштетат нивната функција во спермогенезата. Меѓу најчестите е вирусот на паротитис (Mumps или заушки), кој најчесто се прележува уште во најраната детска возраст, и дава трајно оштетување на тестикуларното ткиво и стерилитет. Многу сексуално преносливи болести влијаат на ткивото на тестисите и на квалитетот и создавањето на сперматозоидите. Меѓу најчестите се хламидија, микоплазма, гонореа, сифилис, туберкулоза и многу други. Правилната заштита, внимателно избирање и неменување на сексуалните партнери, како и навременото стручно лекување на овие инфекции, ги намалуваат последиците кои ги имаат врз фертилноста кај мажите и кај жените.
МЕХАНИЧКИ ОШТЕТУВАЊА – настанати од повреди, торзија (увртување на тестисот), запушување на семените каналчиња, тумори на тестисот. Сите тие навреме треба да бидат откриени и лекувани.
ЕНДОКРИНИ ПОРЕМЕТУВАЊА – на ниво на тестисот во производството на тестостеронот, кој ја стимулира сперматогенезата или пореметувања на ниво на хипофизата или хипоталамусот. Некои од овие пореметувања можат да се лекуваат хормонски и да ја подобрат функцијата на тестисите во сперматогенезата.
ИМУНОЛОШКИ ФАКТОРИ И СИСТЕМСКИ БОЛЕСТИ – создавање на автоантитела против тестикуларното ткиво, како и против други ткива во организмот водат до оштетување на нивната функција и намалена фертилност. Некои системски заболувања како што е дијабетесот, исто така, влијаат негативно на сперматогенезата во тестисите.
ЕГЗОГЕНИ ФАКТОРИ – Лекови посебно антипсихотици и антидепресиви, токсини, отрови и труења со тешки метали (олово, арсен), зрачење, хемиотерапијата која се применува кај многу малигни заболувања, се, исто така, фактори кои придонесуваат за машкиот стерилитет.
СТИЛОТ НА ЖИВЕЕЊЕ И ИСХРАНАТА – се, исто така, битни фактори во машката фертилност. Носењето тесна облека и синтетски ткаенини не се препорачува. Се препорачува комотна облека и природни ткаенини како што се памукот и волна. Исто така, разменувањето на облека меѓу тинејџерите доведува до пренесување инфекциии и понатамошни последици. Исхрана богата со витамини, протеини и физичка активност се препорачува. Пушењето, алкохолот и дрогата, исто така, се висок ризик фактор за машкиот стерилитет.
ИДИОПАТСКИ ПРИЧИНИ – неразјаснети, каде се уште не може да се утврди причина за машката неплодност.
ЛЕКУВАЊЕ НА МАШКАТА НЕПЛОДНОСТ
Во зависност од горенаведените причини за машкиот стерилитет, такво ќе биде и лекувањето онаму каде може да се отстрани причината: хируршко, хормонско, кај инфекции со антибиотици, подобрување на исхраната и витаминотерапија, отстранување на сите ризик фактори…
Денес со методите на вештачко оплодување – ИВФ и некои други техники можностите за оплодување и покрај лошиот спермограм се возможни и успешни. Секако, треба да се делува на причината која довела до машкиот стерилитет и доколку е возможно да се лекува. Сето тоа се прави во соработка со гинеколог и уролог и меѓусебно разбирање и поддршка на брачните партнери.
