Пишува: Д-р Слаѓана Јовановска-Јошевска
Анетезиолог
Постоперативното гадење и повраќање се дефинираат како гадење и/или повраќање кои се јавуваат во текот на 24 часа по операцијатаи се јавуваат кај 20-30 отсто од пациентите.
Гадењето и повраќањето многу често го комплицираат закрепнувањето по анестезијата и понекогаш се полоши од постоперативната болка. Тие исчезнуваат без последици, но понекогаш го одложуваат префрлањето на пациентите од собата за будење во соба на одделението и нивното заминување од болницата.
Една студија покажува дека времето за отпуштање на пациентот од болница се зголемува за 25 проценти кај тие пациенти. Од друга страна, гадењето и повраќањето можат да доведат до електролитен дисбаланс, дехидратација, аспирација, попуштање на раната, прскање на хранопроводот, пнеумоторакс и зголемен интракранијален притисок.
Гадењето и повраќањето се предизвикани преку активирање на повеќе периферни и централни механизми, а се поврзани со пациентот, видот на операцијата и пре-, интра- и постоперативните анестезиолошки фактори.
ПРОЦЕНА НА РИЗИК
При предоперативниот преглед анестезиологот прави процена на пациентот за постоење на ризик од постоперативно гадење и повраќање. За тоа се користат различни скоринг системи меѓу кои најпознат е Апфеловиот скор, кој се заснова на 4 независни ризик-фактори – женски пол, непушачи, историја за претходно постоперативно гадење и повраќање и /или кинетоза и постоперативна употреба на опивки. Инциденцата на постоперативно гадење и повраќање при присуство на 0, 1, 2, 3 и 4 ризик-фактори е околу 10, 20, 40, 60 и 80 проценти. Пациенти со 0-1, 2 или 3 иповеќеризик-факторисе означуваат како категории со низок, среден и висок ризик. ПРОФИЛАКСА – (лекови за спречување на постоперативно гадење и повраќање) се дава на пациенти со умерен и висок ризик (врз база на скор-системот). За профилакса се користат различни категории на лекови уште пред почнување на операцијата или на самиот увод во анестезијата. Може и да се комбинираат лекови од различни класи со различен механизамна дејствување за да се постигне оптимален ефект.
РИЗИК-ФАКТОРИ
Ризик-факторитезапостоперативно гадење и повраќањеможе да се поделат во три групи.
- ПАЦИЕНТ-СПЕЦИФИЧНИ
Постоперативното гадење и повраќање почесто се јавуваат кај женскиот пол, кај пациенти со историја за кинетоза, или кои имале епизода на повраќање при претходна операција, кај непушачи под 50-годишна старост, кај пациенти со дијабетес и хипотироидизам. Педијатриските пациенти имаат повисока инциденца на постоперативно повраќање во однос на возрасните. Деца над 5-годишна возраст имаат 35-50 отсто ризик од повраќање по операција. Најмала инциденца има кај новородени (5 проценти инциденца на повраќање), додека претшколските деца имаат 20 отсто ризик од повраќање).
- ИНТРАОПЕРАТИВНИ ФАКТОРИ
♦ Типот на хируршката интервенција – отстранување на жолчка, гинеколошки и лапароскопски операции кои траат долго (продолжување на оперативното време за 30 минути може да го зголеми ризикот од постоперативно гадење и повраќање за 60 проценти), операции на лице и врат (страбизам, крајници, уво) и уролошки операции.
♦ Анестезиолошки фактори – испарливи анестетици, азот оксидул, инхалациони анестетици, високи дози на неостигмин, кетамин и етомидат. Испарливите анестетици се примарна причина за рано постоперативно гадење и повраќање (0-2 часа по операцијата).
Пропофолот ја намалува инциденцата. Балансираната анестезија во споредба со инхалационата или тоталната интравенска анестезија е поврзана со поголема инциденца на повраќање (азот оксидул, опивка, релаксант).
Опивки дадени за контрола на болката во текот на операцијата и по завршување на операцијата предизвикуваат повраќање преку директна стимулација на опивните рецептори лоцирани во хеморецепторните зони. Ризикот од постоперативно гадење и повраќање при регионална анестезија е 9 пати помал отколку при општа анестезија, а при периферни блокови е помал отколку при спинална анестезија. Кога се користат повеќе липосолубилни опивки при епидурална анестезија, инциденцата е помала отколку при употреба на морфин.
- ПОСТОПЕРАТИВНИ ФАКТОРИ
БОЛКА – висцерална или пелвична болка, нагло движење, промена на позиција, транспорт на пациентот до одделот и постоперативната употреба на опивки предизвикуваат постоперативно гадење и повраќање.
За да се избегнат постоперативното гадење и повраќање е потребно:
♦ Да се направи процена на пациентот по Апфел скорот
♦ Да се проверат хидратацијата и перфузијата на пациентот
♦ Да се провери празнењето на желудникот или постоење на паралитички илеус (да се постави назогастрична сонда)
♦Треба да се побара причината за постоперативното гадење и повраќање. Дали се работи за несоодветно обезболување, инфекција, хиповолемија, хипоксија, хипотензија, анксиозност, вадење или поставување на назогастрична сонда.
♦ Дали се дадени доволно антиеметици (лекови против гадење и повраќање).
За да се спречи постоперативното гадење и повраќање е потребно да се минимизира движењето на пациентот по интервенцијата, да се обезбеди соодветна аналгезија, добра оксигенација и нормален крвен притисок и добра хидратација (сеедно дали бистри раствори или колоиди). Да се администрираат антиеметици уште кога му се гади на пациентот, а не кога ќе почне да повраќа и наместо опијати да се ординираат други аналгетици.
