Конечно го имаме најавуваниот и одамна посакуваниот снег, но, за жал, прва асоцијација за него, од медицинска гледна точка, се повредите кои се зачестени поради падовите. Што во вакви ситуации?
Проф. д-р Џолев: Искуството кажува дека сето ова е точно, за жал, и дека може да се очекува зголемување на бројот на повреди од овој тип. Морам да напоменам дека освен фактот што сите сме изложени на ризик од повреди од овој тип, постојат и одредени, да речам, ризични групи меѓу популацијата, а тоа се, на пример, децата кои и онака се многу активни, но ете во овој период се уште поактивни зашто се лизгаат, санкаат… Од друга страна, има уште една ризична група, а тоа се повозрасните пациенти, тука дури доминантни се повозрасните припаднички на понежниот пол. Кај нив постои една состојба, односно болест која се вика остеопороза (се јавува како резултат на хормоналните промени) при која се намалува квалитетот и квантитетот на коскената структура на коските и практично и мала механичка сила, многу помала отколку вообичаено, е доволна да дојде до скршеница.
Три типични места на кои најчесто се јавуваат повредите кај припадничките на посилниот пол, а кои се на некоја возраст од над 60 години, се рачниот зглоб, ’рбетниот столб и зглобот на колкот. И да нема дилема, под повреди не подразбираме само скршеници, имаме кинење на лигаменти, прскање мускули, односно кога се повредуваат меките структури, а многу е важно и тие да се вратат во нормала. Често пати погрешно се лекуваат и тука е опасноста, знаете ќе се види на слика дека нема скршеница и готово, а тоа всушност не е доволно зашто повредата на меките структури и тоа како може да се влече и да се лекува со години, односно ако не се лекувала кога требало.
Елементарно во ситуации после пад и повреда е првата помош која пациентот ќе си ја даде сам или која треба да се даде на друго лице, што е она што треба да го знае секој за да се спречи поголем проблем, дополнителна компликација?
Проф. д-р Џолев: Знаете, болката е првата која ќе се јави при пад, повреда и сл. и таа го ограничува човекот во смисла на тоа дека не може да стане веднаш. Таа е како еден сигнал, еден пријател кој ве опоменува – внимавајте штом ве боли, полека! Не треба луѓето да бидат премногу амбициозни дека ништо не им е и веднаш да стануваат, затоа што штом боли значи има некаков проблем, нешто може да се крие во позадина. Се разбира, сето во зависност од јачината, степенот на болката. Елементарно е да не се реагира панично, едноставно да се изброи до 10 за да се направи проценка колкава е навистина повредата. Зашто често се случува при вакви повреди во моментот кога се случуваат да имате шок, а тогаш болка дури и нема. Ако во тој момент вие сакате веднаш да станете, тогаш многу лесно можете и да ја влошите состојбата. Затоа не треба да се реагира панично, погледнете се убаво, избројте, обидете се да осетите дали сте добро, каков е интензитетот на болката, пробајте со благи движења… Ако веднаш реагирате може само да се доповредите. Можно е коската да напукнала, па при станување да се докрши. Значи, ќе повторам – не треба да се паничи, треба да се направи една инспекција, проценка што се случило. И на крајот на краиштата подобро е да се остане во истата положба отколку да се станува, затоа што наместо да си помогнете или да помогнете некому може да нанесете повеќе штета. Потребна е извесна доза на задршка во вакви ситуации.
Во ситуации кога штетата е направена, повредата санирана, која е вашата препорака за самиот процес на закрепнување, во однос на рехабилитација, мирување, вежбање, исхрана, суплементи… со цел да се одбегнат понатамошните последици?
Проф. д-р Џолев: Ако одиме од позиција на тоа дека скршеница веќе се случила, во зависност од степенот и тежината на комплицираноста на таа скршеница, основно е кој чекор е преземен. Односно како се одвива лекувањето – дали се спроведува конзервативно, неоперативно, тоа всушност подразбира, условно кажано, „местење“ кое не треба да биде лаичко, туку во соодветна установа, под соодветни околности, често и со анестезија, со правење на рендгенска снимка дури и самото местење може да биде под контрола на рендген апарат. Затоа што најважно е да се постави осовината на коската, да се задржи, да се врати во нормална позиција и во таа позиција да се постави, најчесто, гипсена имобилизација или некоја ортоза, која има иста цел, односно да се позиционира на местото да биде во физиолошки правец или, со други зборови, да се намести и да се задржи, да се создадат услови да нема движења. Тоа е основната кондиција – да создадеме услови да почне процесот на зараснување и тој мора да се испочитува онолку колку што ќе каже докторот. Од некои три недели најмалку до некаде месец и пол-два во зависност од повредата и процената на докторот. А во тој временски интервал, секако, дека не треба да бидеме до тој степен неподвижни, неактивни бидејќи ќе настане големо ослабнување на мускулатурата.
Несоодветното лекување дури и на „најобично“ истегнување/шинување, без соодветна имобилизација, барем тоа да биде една лонгета која треба да трае најмалку две-три недели и потоа да продолжи со физикална терапија, при тоа да се даваат одредени лекови за намалување на отокот итн. – е проблем. Сите ние, зашто нема човек кому не му се случило ваква повреда, си велиме „а малку се шинав, ништо не ми е“, без да размислиме дека на тие лигаменти им треба мирување. Зашто тие ќе зараснат, но ќе зараснат подистегнати и тука имаме една лабавост која потоа е услов за повремени болки или повреди…, вели Проф. д-р Џолев
Периодот на рехабилитација е еден сложен процес при што од голема помош ќе бидат и одредени лекови, суплементи, на база на калциум, витамин Д3 и сл., и тие дополнително треба да се внесат во процесот на лекување. И при оперативно лекување најдоброто нешто, а откако ќе се обезбеди тој ригиден спој на местото на скршеницата, е час поскоро да се обезбеди и движење за да се спречи хипотрофија или хипотонија на мускулатурата. На почетокот тоа може да биде само со стегање и олабавување на мускулатурата со таканаречени изометрички вежби, па потоа пасивно раздвижување од, се разбира, медицинско лице, кинези терапевт или физијатар, и потоа со одредени помагала со чија помош повредениот ќе може да се раздвижува. Но, секако, најважна од се во медицината е дијагнозата која мора да биде точна, прецизна и што побрзо да се постави, што е предуслов за исправен третман. Процесот на лекување започнува од моментот на повредата, тоа можеби е неверојатно, но природата така го организирала сето тоа, па веднаш организмот и местото на повредата бараат начин како да ја вратат состојбата во нормала, затоа и треба брзо да се постави точна дијагноза, односно да се обезбедат сите услови за тој процес којшто природата веднаш го вклучува како аларм. Во денешно време со искуството и знаењето на специјалистите кои се бават со оваа материја, бидејќи дијагностичките можности отидоа многу напред и се многу прецизни, ние можеме навистина рано да стартуваме, се разбира, во урбани средини во кои постојат тие услови.
За коските, би рекле, да ни бидат во добра состојба основна е исхраната, па нема кому не му велеле уште од детството – пиј млеко за да имаш цврсти коски!
Проф. д-р Џолев: Така е и точно е! Особено исхраната е важна кај децата во периодот на раст, односно до крајот на пубертетот – кај девојчињата генерално до 16 години, кај момчињата до 18. Во тој период кога растеме, кога на пример, детето од висина од 120 см, наеднаш доаѓа до неверојатни 200 см на тој скелет му е потребно многу калциум, многу протеини, белковини… Најдобро е, секако, ако се внесуваат преку исхраната и затоа баш би сакал да потенцирам дека калциумот во најголеми количини го има во урдата и сурутката, токму овие две намирници во себе ги содржат сите елементи потребни за раст на коските.
Пишува: Александра С. / aleksandra@ panacea.mk
