Пишува: Александра Стојановска/saska@panacea.mk
“Причините за појава на епилепсијата може да бидат различни, од вродени пореметувања на развојот, различни инфекции на ЦНС, болести на крвните садови, тумори на мозокот, разни дегенеративни пореметувања на мозокот, метаболни пореметувања и др. Во детската возраст породилните трауми, разните вродени заболувања на крвните садoви, вродени оштетувања или недоволно развивање на мозокот, инфекции, тумори. Кај возрасните мозочните удари, повреди на главата, интоксикации, прекумерно консумирање на алкохол/дрога, тумори и инфекции се честите причини на оваа болест“, објаснува доц. д-р Татјана Чепреганова-Чанговска, специјалист по неврологија. Таа одговара и на прашањата какви се напади постојат при дијагнозата ЕПИЛЕПСИЈА, по што се разликуваат и што можете да направите како прва помош ако некое лице до вас доживее епилептичен напад.
Доктор Чепреганова, што всушност претставува епилепсијата, за каква болест станува збор?
Доц. д-р Чепреганова – Чанговска: Кај епилепсијата клетките на мозочната кора стануваат понадразливи заради различни причини и реагираат со сихроно и екцесивно избивање на електрични импулси што се манифестираат со епилептични напади. Нападите можат да бидат поврзани со повреда на мозокот, но често причината е сосема непозната.
При дијагнозата епилепсија, какви напади постојат?
Доц. д-р Чепреганова-Чанговска: Постојат повеќе типа на напади. Главната поделба е на фокални и генерализирани напади.
Фокални напади
Во зависност од тоа дали е афектирана свеста, фокалните напади се делат на едноставни, парцијални и комплексно парцијални. Нападите зависат од локализацијата на епилептичното жариште, честа е еднострана моторна или сензитивна симптоматологија. Едноставен и парцијален напад не вклучува губење на свеста. Симптомите вклучуваат: промени во чувството на вкус, мирис, вид, вртоглавица, грчеви на екстремитетите. Комплексни парцијални напади вклучуваат губење на свеста. Други симптоми вклучуваат: нереактивност, изведување повторувачки движења, итн.
Генерализирани напади
Генерализираните напади го вклучуваат целиот мозок. Постојат пет вида: тонични, клонични, атонични, миоклонии и абсанси. Постојат и некласифицирани напади, за кои се потребни дополнителни испитувања и мониторирање на пациентот.
Статус епилептикус се дефинира како состојба која се карактеризира со напад, кој е пролонгиран (континуиран кој трае повеќе од 30 мин) или често се повторуваат неколку напади еден по друг така што предизвикуваат трајна и пролонгирана епилептична состојба. Тој е итен медицински проблем кој ако брзо не се прекине може да предизвика тешки системски и невролошки оштетувања. Епилептичниот статус може да биде конвулзивен и неконвулзивен.
Мнемоничка кратенка (АCTION) за прва помош при епилепсија:
А ( Assess ) Проценка – Проценка на ситуацијата – дали се во опасност да се повредат себеси? Отстранете ги сите објекти што можат да предизвикаат повреда.
C ( Cushion ) Ублажување – Заштитете им ја главата и ставете им нешто меко под неа за да превенирате нејзина повреда.
Т ( Time ) Време – Проверете го времето – ако нападот трае подолго од пет минути, треба да повикате брза помош.
I ( Identity ) Идентитет – Побарајте медицинска нараквица или лична карта – може да ви даде информации за нападите на лицето и што да правите во тој случај.
O ( Over ) Завршување – Откако нападот ќе заврши, ставете ги на нивна страна (во т.н recovery position). Останете со нив и пружете им соодветна грижа и нега.
N ( Never ) Никогаш – Никогаш не ставајте нешто во устата на лицето и особено не се обидувајте да дадете храна или пијалоци.
Зошто и која е причината за појава на оваа болест? Што е со посттрауматските епилепсии?
Доц. д-р Чепреганова-Чанговска: Причините може да бидат различни за појава на епилепсијата, од вродени пореметувања на развојот, различни инфекции на ЦНС, болести на крвните садови, тумори на мозокот, разни дегенеративни пореметувања на мозокот, метаболни пореметувања и др. Во детската возраст породилните трауми, разните вродени заболувања на крвните садoви, вродени оштетувања или недоволно развивање на мозокот, инфекции, тумори. Кај возрасните мозочните удари, повреди на главата, интоксикации, прекумерно консумирање на алкохол/дрога, тумори и инфекции се честите причини на оваа болест.
ПТЕ (посттрауматските епилепсии) најчесто се јавуваат како компликација после тешка или полесна траума на главата (во сообраќајна незгода, пад од висина, удари со тврди или тапи предмети…). Појавата на епилепсија кај ПТЕ зависи од механизмот на оштетување и интензитетот на траумата.
Дали епилепсијата е вродена болест (генетски наследна) или може да се појави во текот на животот?
Д-р Чепреганова-Чанговска: Наследноста има значајна улога како предизвикувач на ова заболување. Меѓутоа наследувањето е сложен и разновиден процес па, мал број на епилепсии може да се наследат директно од родителите на децата.
- Идиопатските епилепсии се викаат генетски епилепсии – кога нема причина за епилепсија, генетската предиспозиција е единствената причина.
- Симптоматските епилепсии, според новата терминологија се нарекуваат структурални/метаболни епилепсии. Сите типови на напади кои се предизвикани од нешто, така што дефиницијата за симптоматски е кружна во структурните или метаболните промени во мозокот.
- Криптогените епилепсии, се наречени непознати епилепсии, причината за нивното настанување не е позната. Ако не е генетска или симптоматска епилепсија се преферира да се каже дека причината е непозната.
Доколку епилептичните напади се појават во текот на животот тогаш тие се симптоматски епилепсии и причините се веќе претодно набројани.
Кога е можна хируршка интеревнција во насока на лекување на болеста, со оглед дека најепилептогено жариште во мозокот е темпоралниот глобус?
Доц. д-р Чепреганова-Чанговска: Хируршката интервенција е можна,но претходно потребно е да се направат предхируршки испитувања (пре-оперативен мониторинг) од цел тим на доктори кои одлучуваат каков ќе биде понатамошниот хируршки третман и терапија.
Дел сте од Лигата за борба против епилепсија во земјава, кои се целите и што има за задача оваа организација?
Доц. д-р Чепреганова-Чанговска: Лигата против епилепсија на Македонија посветува особено внимание на активирање на своите членови во работата преку подигнување на свеста кај популацијата за оваа болест, организира разни советувања, предавања, семинари како и соработка со здруженија кои можат да помогнат во реализација на оваа цел. Неколку години по ред Лигата за борба против епилесија на Македонија со Здружението на граѓани за лица со епилепсија и родители на деца со епилепсија, заедно го бележат 26 март-Виолетов ден. Ова е меѓународен ден организиран по иницијатива на народот кој е посветен за подигнување на свеста за епилепсија. Секоја година на овој ден, насекаде низ светот луѓето се облекуваат во виолетово и подготвуваат настани за подигнување на свеста за епилепсија.
