Загрижените родители често доаѓаат во ендокринолошката клиника поради појавата на знаци на пубертет кај нивните деца, кои сè уште ги сметаат за премногу млади за такви промени.
Најчесто, тоа е неоправдана загриженост. Оние чиј пубертет е одложен, исто така, ќе дојдат, но поретко и оправдано.
Пубертетот претставува нормален премин од детството во млада зрелост со стекнување на секундарни карактеристики за пол, што со финализирање значи и стекнување на сексуална зрелост и репродуктивна способност.
Интересно е што посвоените деца, особено по миграцијата, како и децата родени мали за гестациската возраст, порано влегуваат во пубертет. Децата кои живеат под стрес или се злоупотребени може да покажат изменет пубертетски развој. Пубертетот е нарушен кај разни синдроми и конгенитални интракранијални малформации.
Кога се појавуваат првите знаци на пубертет?
За девојчињата, тоа е најрано на 7,5 години, а најдоцна на 13 години. За момчињата, најрано на деветгодишна возраст, а најдоцна до 14 години.
Сепак, секогаш ќе има нормален пубертетски развој кој е малку избрзан или малку доцна. Во Америка, долната граница за нормален почеток на пубертетот е седум години за бели девојчиња, па дури и шест години за мали афроамерикански девојчиња.
Првиот знак на пубертет кај девојчињата е почетокот на раст на градите, подоцна појава на срамни влакна. Естрогените, кои јајниците почнуваат да ги лачат, се одговорни за телархата, а надбубрежните хормони (DHEAS и андростендион) се одговорни за пубертетот.
Загрижената мајка ќе го однесе девојчето на лекар, а недоволно информираниот педијатар непотребно ќе побара ултразвучен преглед на растечката града, наместо да ги прегледа јајниците на девојчето, и тоа само ако растот на градите се случи прерано. Кај момчињата, знаците на почеток на пубертет се растот на гениталиите и тестисите (гонадрх), појавата на срамни влакна и промена на бојата на гласот.
И машките гради за време на пубертетот покажуваат зголемување кое обично е минливо. Станува збор за гинекомастија. Кај двата пола, кожата и косата стануваат помасни, се појавуваат акни, карактеристичен мирис на пот, емоционална нестабилност и чести промени во расположението.
Забрзувањето на растот и забрзаното созревање на коските се исто така задолжителни. Стекнувањето на сексуална зрелост кај девојчињата се најавува со првата менструација (менарха). Кај момчињата, испуштањето на сперма (спермарх) може да се смета за таков феномен.
Менархето нормално се јавува најрано на деветгодишна возраст, обично 2,5 години по почетокот на растот на градите. Растот на градите завршува 4,5 години по појавата на првата пубертетска стимулација на растот на брадавиците во форма на пупка.
Фази на пубертет
Пубертетот има пет фази, а најбрзо растечкиот е помеѓу третата и четвртата. Треба да се има предвид дека покрај хронолошката зрелост, односно возраста, секое дете има своја висинска зрелост и коскена зрелост, што најдобро ја одразува неговата вистинска биолошка зрелост.
Природно е дека понапредните деца и оние кои растат брзо и оставаат впечаток на постара возраст се првите што влегуваат во пубертет, но ова понекогаш се случува и кај оние деца кои се родени мали за нивната гестациска возраст.
Ова укажува дека не само исхраната и генетиката, туку и раното програмирање на феталните хормонски системи, под влијание на епигенетските фактори, имаат влијание врз пубертетскиот развој.
Така, пубертетот започнува кога зрелоста на коските достигнува просек од 12,7 години, а менархата се јавува кога зрелоста на коските достигнува 14 години, без оглед на возраста.
Параметрите на раст, следењето на темпото на раст и брзината на развој на пубертетските промени се многу важни за проценка на здравствената состојба на детето. Затоа се спроведуваат систематски прегледи.
На пример, дете кое забавило или целосно престанало да расте и покажува пубертетски промени кои не се во согласност со зрелоста во висината, ќе биде издвоено и прегледано бидејќи веројатно страда од стекнат хипотироидизам.
Растот на градите на новороденчето затоа се смета за „реакција на бременост“ и нормално може да трае до две години. Појавата на изолирани знаци на пубертет без достигнување сексуална зрелост е можна кај помладите деца, а тогаш зборуваме за изолирана предвремена телорхија, пубертет или менарха. Тогаш детето не покажува забрзување на растот, ниту созревање на коските, ниту достигнува сексуална зрелост.
Вообичаено, овие знаци спонтано се повлекуваат или стагнираат до почетокот на вистинскиот пубертет. Постојат бројни причини за ваквите промени, меѓу кои дисхармонична стимулација на хипоталамусот, зголемена чувствителност на рецепторите на дојката на инаку ниски концентрации на хормони.
Предвремен пубертет
Предвремениот пубертет може да биде вистинит или лажен и како што е споменато погоре, може да се појават делумни или изолирани знаци на пубертет. Од детскиот ендокринолог зависи да направи разлика помеѓу овие состојби, бидејќи и терапевтскиот пристап е различен.
Вистинскиот предвремен пубертет (ППП) се разликува од нормалниот пубертет само по неговиот поран почеток. Инаку, низата на промени е нормална: центарот во хипоталамусот (гонадостат) се активира, кој започнува прв ноќе, за да емитува пулсна стимулација на лачењето на гонадотропини од хипофизата, кои потоа ги стимулираат гонадите (голожните жлезди), јајниците кај девојчињата и тестисите кај момчињата, за да почнат да произведуваат хормони.
Доколку пубертетот е преран, ендокринологот ќе испита како функционира оваа „гонадална оска“ (хипоталамус-хипофиза-гонад (ХХГ)). Дури и две години пред активирањето на оваа оска, надбубрежната жлезда почнува да создава хормони кои ја стимулираат сексуалната небрежност.
Во вистинскиот предвремен пубертет, за разлика од изолираниот пубертет, се јавува наплив на пубертетски раст, созревањето на коските е забрзано и се стекнуваат полова зрелост и способност за репродукција. Редоследот на пубертетските промени во ППП е во согласност со полот на детето (изосексуален, ќе кажат лекарите). Нема вирилизација кај девојчињата, ниту феминизација кај момчињата во вистинскиот пубертет.
ППП е почеста кај девојчињата и во 90 проценти од случаите нема болест како причина. Не е честа кај момчињата и затоа тие мора да се подложат на подетален преглед.
Лажниот предвремен пубертет (ЛПП) не започнува од центарот во хипоталамусот, со активирање на оската HHH, дури и гонадотропините се потиснуваат и со него не се постигнува сексуална зрелост, а половите хормони се произведуваат не само во јајниците или тестисите, туку и во надбубрежната жлезда и ова е засилено поради ензимски конгенитален дефект кога има адренална хиперплазија или е резултат на туморска активност.
Ектопично лачење на хормони е исто така можно, т.е. кај некој тумор на црниот дроб или ембрионален тумор, на пример. герминомот на хипофизата или хипоталамусот може да лачи бета HCG, кој потоа покажува стимулирачки ефект врз гонадите.
Циста на јајниците може да лачи естрогени, некои тумори на надбубрежните жлезди полови хормони. Сепак, ова се многу ретки појави, многу поретки од ППП. Можна причина е внесувањето на супстанции со хормонално дејство. А кај ЛПП, растот и созревањето на коските се забрзани, а пубертетскиот развој не е само предвремен, туку и многу брз и турбулентен.
Преку низа анализи и техники на визуелизација на целните органи, ендокринологот ќе открие каде е патолошкото производство на полови хормони.
Прашањето што доведува до толку масовно забрзување на почетокот на пубертетот кај децата е секако важно. Освен генетиката, која не можеме да ја избереме или промениме, постојат бројни фактори на животната средина на кои можеме да влијаеме и да ги минимизираме.
Дебелите девојчиња порано влегуваат во пубертет. Само зголемувањето на телесната тежина и акумулирањето на масни депоа испраќаат информации до хипоталамусот дека резервите на масти се доволни за почеток на пубертетот.
Значи, постои комуникација помеѓу масните депоа и сензорите во мозокот кога телото на детето е енергетски подготвено за неизбежниот почеток на пубертетот, што обично е телесна тежина од 30 кг. На 40 кг, девојчето е подготвено за менарха.
Премногу шеќерна храна и нездрави масти доведуваат до дебелина и рано појавување на пубертет. Хемикалиите и токсините во храната, пакувањето и хигиенските производи (т.н. ендокрини нарушувачи) исто така го забрзуваат пубертетот.
Затоа треба да избегнувате преработена, индустриска храна, особено пластична амбалажа што содржи таканаречени ксеноестрогени, штетен бисфенол А, потоа овошје и зеленчук третирани со пестициди, животински производи што содржат хормони. На овој начин, влијаеме на нашиот ендокрин систем.
Треба да се внимава, покрај правилната исхрана, детето да внесува доволно вода, доколку е исправна, по можност од водоводот или доколку е купена од стаклена амбалажа, да спие доволно и да одржува нормален ритам на ден и ноќ, да не претерува со употребата на електронски уреди и да има редовна физичка активност.
Заклучок
Денес, имаме терапија за инхибирање на предвремениот сексуален развој. Детскиот ендокринолог одлучува дали да се одложи пубертетот и за колку време. Се чини дека ова го спречува предвременото затворање на епифизите, т.е. зоните за раст на коските, и за да не биде мала дефинитивната висина на детето, кое инаку било понапредно од сите други.
Нормалниот раст, со идеална или речиси идеална телесна маса за моменталната висина, е важен индикатор за здравјето на детето, како и за навремениот пубертетски развој. Затоа е важно да се следи темпото на овие промени и да не се избегнуваат.
Детството и пубертетот имаат своја динамика, и доколку имате и најмала сомнеж дали овие промени се навремени, прво треба да се консултирате со вашиот педијатар, но и со детски ендокринолог.
