Сифилисот е бактериска инфекција која обично се пренесува преку сексуален контакт. Болеста започнува како безболна рана – типично на гениталиите, ректумот или устата. Сифилисот се шири од човек на човек преку контакт со кожата или мукозните мембрани со овие рани.
По првичната инфекција, бактеријата сифилис може да остане неактивна во телото со децении пред повторно да стане активна. Раниот сифилис може да се излечи, понекогаш со една инекција на пеницилин.
Без третман, сифилисот може сериозно да го оштети срцето, мозокот или другите органи и може да биде опасен по живот. Сифилисот може да се пренесе и од мајки на неродени деца.
Сифилис е полово пренослива инфекција што ја предизвикува бактеријата спирохета Treponema pallidum подвид pallidum. Примарно се пренесува преку полов контакт; а може да се пренесе и од мајка на дете за време на бременост или при пораѓање, што ќе резултира со вроден сифилис. Други болести кај човекот што се поврзани со Treponema pallidum се фрамбезија (подвид pertenue), пинта (подвид carateum) и ендемски сифилис (подвид endemicum).
Знаците и симптомите на сифилис зависат од една од четирите етапи во кои болеста се јавува (примарен, секундарен, латентен и терцијален). Примарната етапа обично се појавува со pедна шанкра (појава на тврд, безболен гнојаник на кожата што не чеша), секундарниот сифилис се одликува со распространето црвенило што често го има и кај дланките и стапалата, латентниот сифилис нема или има малку симптоми, а терцијалниот сифилис се одликува со гуми, невролошки и срцеви симптоми. Меѓутоа, оваа етапа е позната како „голем имитатор“, поради често атипичната појава. Дијагнозата обично оди преку испитувања на крвта; но, бактеријата може да види и под микроскоп. Сифилисот може ефикасно да се лекува со антибиотици, особено претпочитаниот интрамускулен пеницилин Г (што се дава интравенски за невросифилис) или цефтриаксон, а кај оние што имаат силна алергија на пеницилин се дава доксициклин или азитромицин.
Се верува дека сифилисот во 1999 година инфицирал 12 милиони луѓе во светот, а над 90% од случаите се во земјите во развој. Откако драматично опадна широката распространетост на пеницилинот во 40-те години на 20. век, стапките на инфекцијата во новиот милениум се зголемија во многу земји, често во комбинација со вирусот на хумана имунодефициенција (ХИВ). Ова делумно се припишува на незаштитеното практикување на секс кај мажите што имаат секс со мажи, зголемената промискуитетност, проституцијата и намалената употреба на бариерна заштита.
Симптоми
Примарен сифилис
Сифилисот се развива во фази, а симптомите варираат во секоја фаза. Но, фазите може да се преклопуваат, а симптомите не се појавуваат секогаш по ист редослед. Може да бидете инфицирани со сифилис без да забележите никакви симптоми со години.
Првиот знак на сифилис е мала рана, наречена шанкр. Раната се појавува на местото каде што бактериите влегле во вашето тело. Додека повеќето луѓе заразени со сифилис развиваат само еден шанкр, некои луѓе развиваат неколку од нив.
Шанкрот обично се развива околу три недели по изложувањето. Многу луѓе кои имаат сифилис не го забележуваат шанкрот бидејќи обично е безболен и може да биде скриен во вагината или ректумот. Шанкрот ќе заздрави сам по себе во рок од три до шест недели.
Со примарниот сифилис обично се заболува преку директен полов контакт со инфицираните лезии на друго лице. Околу 3 до 90 дена по првичната изложеност (во просек после 21 ден) се појавува лезија на кожата, наречена шанкра, онаму каде што се случил контактот. Ова вообичаено (40% од времето) е еден, тврд, безболен гноеник на кожата што не чеша, со чиста основа и остри рабови помеѓу 0,3 и 3,0 cm во големина. Меѓутоа, лезијата може да добие каква било форма. Во класичната форма, се развива од макула до папула и на крајот до разјадување или чир. Понекогаш може да се појават повеќе лезии (40%), коишто се почести кога е присутна и инфекција на ХИВ. Лезиите знаат да бидат болни или чувствителни (30%), и може да се јават настрана од гениталиите (2–7%). Најчеста локација кај жените е во цервиксот (44%), пенисот кај хетеросексуалните мажи (99%) и анално и ректално кај мажите што имаат секс со мажи (34%). Зголемувањето на лимфните јазли често (80%) се јавува околу инфицираното место, а појавата се случува седум до 10 денови откако ќе се создаде шанкрата. Лезијата може, без лекување, да трае од три до шест недели.
Секундарен сифилис
Во рок од неколку недели од првобитното заздравување на шанкр, може да почувствувате осип што започнува на вашето стебло, но на крајот го покрива целото тело – дури и дланките на рацете и стапалата.
Овој осип обично не чеша и може да биде придружен со рани слични на брадавици во устата или во пределот на гениталиите. Некои луѓе исто така доживуваат губење на косата, болки во мускулите, треска, болки во грлото и отечени лимфни јазли. Овие знаци и симптоми може да исчезнат во рок од неколку недели или постојано да доаѓаат и да си одат дури една година.
Секундарниот сифилис се јавува околу четири до десет седмици по примарната инфекција. Секундарната болест е позната по многу различни начини на коишто се манифестира, како симптом најчесто се јавува на кожата кај мукозните мембрани и на лимфните јазли. По телото и екстремитетите, како и по дланките и стапалата, може да се јави симетричен, црвеникаво-розеникав осип што не чеша. Црвенилото може да стане макулопапуларно или пустуларно. Може да формира плоснати, широки, белузлави лезии налик на брадавици, на мукозните мембрани, што се познати како кондилома латум. Сите овие лезии се полни со бактерии и се заразни. Други симптоми се треска, отечено грло, неудобност, слабеење, опаѓање на косата и главоболка.
Ретко се манифестираат хепатит, бубрежна болест, артритис, периоститис, невритис на очен нерв, увеитис и меѓупросторен кератитис.
Акутните симптоми обично поминуваат по три до шест недели, но кај околу 25% од луѓето може да се повторат секундарните симптоми. Многумина што имаат секундарен сифилис (40–85% од жени, 20–65% од мажи) претходно не пријавуваат дека имале класични шанкри на примарен сифилис.
Латентен сифилис
Ако не се лекувате за сифилис, болеста се движи од секундарната фаза во скриената (латентна) фаза, кога немате симптоми. Латентната фаза може да трае со години. Знаците и симптомите можеби никогаш нема да се вратат, или болеста може да напредува во третата (терцијарна) фаза.
Латентниот сифилис се дефинира како таков што има серолошки доказ за инфекцијата без симптомите на болеста. Потоа, се опишува како ран (помалку од 1 година по секундарниот сифилис) или доцен (над 1 година по секундарниот сифилис) во Соединетите Американски Држави. Обединетото Кралство прави пресеци со две години од раниот и две од доцниот латентен сифилис. Кај раниот латентен сифилис може да се повторат симптомите. Доцниот латентен сифилис е асимптоматичен и не е толку заразен како раниот латентен сифилис.
Терциерен сифилис
Околу 15% до 30% од луѓето инфицирани со сифилис кои не добиваат третман ќе развијат компликации познати како терцијарен сифилис. Во доцната фаза, болеста може да го оштети мозокот, нервите, очите, срцето, крвните садови, црниот дроб, коските и зглобовите. Овие проблеми може да се појават многу години по оригиналната, нетретирана инфекција.
Терцилајен сифилис може да појави околу 3 до 15 години по првичната инфекција, а може да се подели според три различни облици: гуматозен сифилис (15%), доцен невросифилис (6.5%) и кардиоваскуларен сифилис (10%). Без лекување, една третина од инфицираните заболуваат од терцијална болест. Болните од терцијален сифилис не се заразни.
Гуматозниот сифилис или доцниот бенигнен сифилис обично се јавува од 1 до 46 години по првичната инфекција, а во просек 15 години. Оваа етапа се карактеризира со формирање на хронични гуми, што се меки воспалени топки налик на тумор што може да имаат различна големина. Типично влијаат врз кожата, коските и црниот дроб, но може да се појават насекаде.
Невросифилис се однесува на инфекција што го опфаќа централниот нервен систем. Може да се јави рано, да биде асимптоматичен или во облик на сифилистичен менингитис, или доцна, како менинговаскуларен сифилис, општа пареза или локомоторна атаксија, што се поврзува со лоша рамнотежа и молскавична болка во долните екстремитети. Доцниот невросифилис типично се јавува од 4 до 25 години по првичната инфекција. Менинговаскуларниот сифилис типично се појавува со апатија и напад, а општата пареза со деменција и локомоторна атаксија. Може да се појави и Аргил Робертсонова зеницаи, односно двострано мали зеници што се собираат кога лицето се фокусира на предмети во близина, но не и кога се изложени на светлина.
Кардиоваскуларниот сифилис обично се јавува од 10–30 години по првичната инфекција. Најчеста компликација е сифилистичен аортитис, што може да резултира со создавање на аневризам.
Невросифилис
Во која било фаза, сифилисот може да се прошири и, меѓу другото, да предизвика оштетување на мозокот и нервниот систем и окото.
Вроден сифилис
Бебињата родени од жени кои имаат сифилис може да се заразат преку плацентата или за време на раѓањето. Повеќето новороденчиња со вроден сифилис немаат симптоми, иако некои доживуваат осип на дланките на рацете и на стапалата.
Подоцнежните знаци и симптоми може да вклучуваат глувост, деформитети на забите и седлов нос – каде што се урива мостот на носот.
Сепак, бебињата родени со сифилис, исто така, може да се родат прерано, може да умрат во утробата пред раѓањето или може да умрат по раѓањето.
Reponema pallidum подвид pallidum е спирална по облик, грам-негативна бактерија со огромна подвижност. Сличен тип на Treponema pallidum предизвикува и три други болести кај луѓето, како фрамбезија (подвидpertenue), пинта (подвидcarateum) и ендемски сифилис (подвидendemicum). За разлика од подвидот pallidum, овие не предизвикуваат невролошка болест. Само луѓето се познати како жариште на инфекцијата за подвидот pallidum. Тој не може да преживее без домаќин повеќе од два-три дена. Тоа се должи на фактот што малиот геном (од 1,14 MDa), не успева да ги кодира метаболичните патишта што се неопходни за да се искористи најголемиот дел од макронутриентите. Има бавно време на удвојување, повеќе од 30 часа.
Кога да одите на лекар
Веднаш. Повикајте го вашиот лекар ако вие или вашето дете почувствувате невообичаен исцедок, рана или осип – особено ако се појави во пределот на препоните.
Тешко е по клинички пат да се дијагностицира сифилисот кога е на почетокот на заразата. Присуството се докажува или со испитување на крв или со директна визуелна проверка со микроскопија. Почесто се користат испитувањата на крв, затоа што е полесно да се изведат. Меѓутоа, дијагностичките испитувања не прават разлика помеѓу етапите на болеста.
Испитувања на крвта
Испитувањата на крвта се поделени на нетрипонемални и трипонемални. Нетрипонемалните испитувања се користат на почетокот, а вклучуваат лабораториско испитување за венерична болест (VDRL) и испитувања за брз плазмен имуноглобулин Е (реагин). Меѓутоа, поради тоа што овие тестови понекогаш се лажно позитивни, потребно е да се потврди со трипонемално испитување како што е она за аглутинација на честички на трипонема палидум(TPHA) или флуоресцентно испитување за апсорпција на трипонемални антитела (FTA-Abs). Лажно позитивни резултати на нетрипонемалните испитувања може да се појават со одредени вирусни инфекции, како варичела и рубеаола, како и со лимфом, туберкулоза, маларија, ендокардитис, болест на сврзното ткиво и бременост. Испитувањата за трипонемалните антитела обично се позитивни две до пет недели по првичното инфицирање. Невросифилис се дијагностицира со високи вредности за леукоцитите (главно лимфоцити) и високи нивоа на белковини во ’рбетномозочна течност, кога веќе е познато дека постои инфекција со сифилис.
Директно испитување
Mикроскопија на темно поле или серумска течност од шанкра може да се користат за веднаш да се утврди дијагноза. Меѓутоа, болниците не секогаш имаат опрема или искусен персонал за тоа, а испитувањата може да се направат во рок од 10 минути откако бил земен примерокот. Се вели дека со чувствителност се пријавени речиси 80%, па така, овој метод може да се користи само за утврдување на дијагноза, а не за нејзино исклучување како можност. Врз примерок од шанкра може да се направат уште две други испитувања: директно флуоресцентно испитување за антитела и испитувања за амплификација на нуклеински киселини. При директното флуоресцентно испитување се користат антитела обележани со флуоресцеин, што се врзуваат со одредени белковини на сифилис, додека при амплификација на нуклеинските киселини се користат техники, како верижна реакција на полимераза, за да се открие присуството на одредени гени на сифилисот. Овие испитувања не се толку зависни од време, затоа што за нив не се потребни живи бактерии за да се утврди дијагноза.
Лекување
Рани инфекции
Како прв избор при лекување на сифилис без компликации сè уште е една доза на интрамускулен пеницилин Г или една доза на орален азитромицин. Доксицилин и тетрациклин се алтернативи, меѓутоа, поради ризикот од дефекти при раѓање, не се препорачуваат за бремени.
Отпорност на антибиотици се јавува за повеќе агенси, како макролиди, клиндамицин и рифампин. Цефтриаксон, цефалоспоринскиантибиотик од трета генерација, може да биде ефикасен исто како терапијата на основа на пеницилин.
Доцни инфекции
Кај невросифилисот, поради слабото навлегување на пеницилин Г во централниот нервен систем, се препорачува заболените лица во големи количини да примаат инфузии со пеницилин, најмалку десет денови. Доколку лицето е алергично, може да користи цефтриаксон или да се направи обид со десензитација на пеницилинот. Другите случаи со доцна појава може да се лекуваат еднаш неделно со интрамускулен пеницилин Г, во период од три недели. Во случај на алергија, како и кај раната болест, може да се користат диксициклин или тетрациклин, подолг период. Лекувањето во оваа етапа го ограничува понатамошното напредување на болеста, но има мал ефект врз веќе настанатото оштетување.
Реакција на Јариш и Херксхајмер
Еден од потенцијалните негативни ефекти на лекувањето е Јариш-Херксхајмеровата реакција. Често започнува во рок од еден час, а трае 24 часа, со симптоми на треска, болка во мускулите, главоболка и тахикардија. Ја предизвикуваат цитокини што ги ослободува имунолошкиот систем како резултат на липобелковините што се ослободуваат од напливот на сифилистични бактерии.
