Повеќе од 190 000 Македонци на возраст помеѓу 20 и 79 години боледуваат од дијабетес, додека најновите проценки од страна на Меѓународната федерација за дијабетес (IDF) покажуваат дека секој 11 човек во светот има дијабетес или вкупно некаде околу 415 милиони луѓе. Бројот на пациенти од година во година сè повеќе се зголемува и, според сегашните предвидувања, бројот на лица со дијабетес до 2040 година се очекува да се зголеми за повеќе од 50 проценти или над 600 милиони луѓе. Промените во начинот на живот можат да го спречат развојот на дијабетес тип 2. Експертите советуваат физичка активност, губење на тежината, здрава исхрана и доволно сон за да се намалат шансите за појава на дијабетес тип 2. Неодамна, односно на 14 ноември се одбележа Светскиот ден на дијабетесот, но со оглед на фрапантните бројки и размери кои ги зазема болеста, сметаме дека оваа болест заслужува многу повеќе од само еден ден. На оваа тема зборувавме со проф. д-р Милчо Богоев, интернист – ендокринолог, според кого доколку сакаме да имаме здраво население и потомство, треба да се почне со едукација за исхраната и за хигиената уште од најраната детска возраст.
Дијабетесот е една од најчестите болести на современото општество, дали можеби освен наследниот фактор и темпото на живот е една од водечките причини зошто толку често се појавува?
Проф. д-р Богоев: Дијабетесот е најчеста метаболна болест во светот, значи некаде до половина милијарда пациенти се очекува да бидат регистирирани во наредните години. Во Македонија процентот на дијабетичари е енормно висок, некаде околу 12 %. Причините за појавата на оваа болест може да се поделат во неколку групи, најчесто споменувана е наследниот фактор, кој е и најнеразјаснет и само се знае дека во одредени фамилии повеќе членови можат да заболат од шеќерна болест. Тоа е едниот фактор и не е докажан, но се работи на тоа, а би сакал да напоменам дека доколку некој во своето семејство има повеќе членови заболени треба да биде внимателен. Вториот фактор е од групата на надворешни фактори, односно фактори на околината или средината, значи тука спаѓа се што многу не зависи од нас. На прво место е исхраната со прекумерен број на калории, односно повеќе од што ни се потребни за секојдневните активности и тука би го споменал и видот на исхрана.
Следен фактор, кој според мене е многу важен, е продолжувањето на животниот век. Сега живееме многу подолго, а со тоа и органите стареат, односно панкреасот старее и ги губи своите својства, односно потенцијата да лачи онолку инсулин колку што би требало што сè уште не е доволно проучено.
Второ е физичката активноста која се помалку се практикува, а токму таа го намалува нивото на крвниот шеќер поради потрошувачката која е потребна за мускулната снага, енергијата. Трето е стресот, сигурно и на кој можеме делумно да влијаеме. Механизмот на стресот денес е доста познат, значи се работи за активирање на адреналин од сржта на надбубрежната жлезда којашто делува на црниот дроб од каде што се ослободува гликоза бидејќи таму е складирана со цел да се надмине стресот. Следен фактор, кој според мене е многу важен, е продолжувањето на животниот век. Сега живееме многу подолго, а со тоа и органите стареат, односно панкреасот старее и ги губи своите својства, односно потенцијата да лачи онолку инсулин колку што би требало што сè уште не е доволно проучено. Тоа се главните фактори, а она што можеме да го дадеме како превенција е да не се претерува со храна, да се зема онолку колку што е неопходно и потребно за секојдневната активност и тоа може да се одреди многу лесно преку одредување на таканаречкиот бодимас индекс – којшто може секој да го пресмета. Доколку тој е висок треба да се примени рестриктивна мерка во исхраната. Важен е и квалитетот на храната, односно треба да се одбегнуваат концентрирани и големи количества на јагленихидрати од типот на чисти шеќери, како мед, џем, бел шеќер, колачи, исто така, и фруктозата и да се внесуваат во што е можно помали количества или наместо тоа да се внесуваат шеќери кои бавно се разложуваат – од типот на тестенини, разни овошни растителни влакна, шеќери кои побавно се ресорбираат итн. Значи, поголемиот дел од храната да биде од такви шеќери, некаде 60-70 % од дневниот внес, а остатокот да биде отстапен на протеини и на масти, исто така, храна пребогата со масти, особено масти од животинско потекло, треба да се избегнува бидејќи тие носат непотребен број на калории, а вишокот на калории оди во масно ткиво. На масното ткиво, пак, за да се одржи во живот и да се размножува му треба инсулин тоа што малкумина го знаат, и го стимулира панкреасот да лачи повеќе со тоа го троши непотребно. Важно е да се обавува и некоја физичка активност, и тоа редовно или барем два до три пати неделно, една пристојна физичка активноста е сосема доволно, а таа зависи од возраста. Помладите луѓе да практикуваат поактивен спорт, а повозрасните некоја активност од типот шетање, возење велосипед и сл.
Ја споменавте храната, некако последниве години тренд е да се следат советите на нутриционисти, се држат разно-разни диети, многу се зборува за хроно исхраната… Дали сметате дека свеста кај нас е на доволно високо или сето ова може повеќе да има контраефект отколку корист?
Проф. д-р Богоев: Можам да кажам дека кај нас едукацијата е на мошне ниско ниво, особено на луѓето коишто бараат такви услуги, а бројот на лица со прекумерна телесна тежина, за жал, расте од ден на ден, и тоа од најмалата возраст. И нормално е дека луѓето бараат решение и првото им се нутриционисти, кои им препишуваат одредени драконски мерки коишто пациентите можеби не многу ги разбираат, но обично ги прифаќаат, а ефектот може да биде брз и евидентен. Меѓутоа, за кратко време сè се враќа во почетниот стадиум затоа што нема доволна едукација и затоа што тие диети од ден на ден се менуваат, излегуваат нови. Мислам дека тука некое квалитетно решение не може да има, со таков начин на исхрана, денес ваков, утре онаков. Не би се впуштал во комерцијалниот аспект на тие, да речам, совети што ги даваат нутриционистите итн. она што јас би го потенцирал е ако сакаме да имаме здраво население и потомство е да се почне со едукација за исхраната и за хигиената уште од прво одделение, односно уште од забавиште. Тоа отсекогаш сум го потенцирал, но не гледам кај надлежните дека има желба, значи, треба децата да се учат каква храна е квалитетна, дека треба да се движат, да обавуваат некој спорт, какви масти треба да внесуваат, што да избегнуваат, дека брзата храна е, да не речам, смртоноста, засладените пијалаци, исто така, и што е многу важно да водат сметка за хигиената. Па кај нас да појдете по патиштата ќе забележите купишта ѓубре, и сето тоа е во склоп на тоа физичко, ментално и здравствено воспитување. Мислам дека тука би требало да се гледа изворот, а не кога некој ќе оболи, па после тоа доаѓа да бара решение. Ќе се најде решение, но е доста доцна.
Бројките говорат дека дијабетесот убива многу повеќе од ХИВ, туберкулоза и маларија, а токму овој факт малкумина го знаат, па сметате ли дека за оваа болест треба да се зборува многу погласно и многу почесто?
Проф. д-р Богоев: Дијабетесот е масовен и достапен до сите возрасни групи и полови, а она што сме го правеле со децении наназад и даде доста добри резултати е едукацијата која сме ја правеле кај пациентите. Значи, масовна едукација преку средствата за јавно информирање, преку директен контакт со пациентите и едукативен материјал и преку отворање на центри за дијабетес низ целата земја. Меѓутоа имам впечаток дека во последно време тоа е доста попуштено, а превентивната фаза е најважна. Во тој поглед сметам дека и друштвото на луѓе со дијабетес треба да е поактивно. Сакам оваа прилика да ја искористам и да кажам дека во Македонија не се на позитивна листа најсовремените средства за лекување на дијабетес, некои дури не се ни регистрирани и на пациентите им е тоа недостапно што е голема штета. Трпат пациентите, а со тоа и целото општество бидејќи рано се инвалидизираат и настануваат компликации кои се многу тешки. Зошто е тоа така не можам да кажам, секако, вината е на многу страни, меѓутоа факт е дека лековите кои се модерни, современи и кои се користат десетина и повеќе години во целиот свет кај нас срамежливо ги има, не се на позитивни листи, луѓето не знаат за нив, а се неверојатно моќни и современи средства Тоа е, да речам, недостаток на нашето здравство и не е само до едукацијата, ние немаме лекови, кога јас на пациент ќе му кажам дека постои лек со таква цена тој многу ќе размисли дали ќе го купи.
Кај нас во моментов се регистрирани 190 000 пациенти со дијабетес, 40 000 се на инсулин, а 150 000 на таблети. Секој месец по 10 возрасни и 2 деца на возраст од 5 до 16 години стануваат дијабетичари… ова се поразителни бројки. Дали според досегашната Ваша пракса можеме да зборуваме за најмала возраст на која е забележен дијабетесот и дали можеби има некои граници во кои би се појавила оваа болест?
Проф. д-р Богоев: Главно се среќава тип 2 што се среќава кај возрасните, тој е некаде 80-90 % од популацијата, другиот дел отпаѓа на тип 1 што се јавува од раѓање, па до млада возраст некаде 30-35 години. Но сега се измешани работите и имате деца со тип 2, кои се дебели а немаат потреба од инсулин, и возрасни кои се слаби и имаат потреба од инсулин. Нема возраст за дијабетесот, може да се појави од самото раѓање до умирањето, секако, почесто се јавува во позрелата возраст. Кај децата, за среќа, поретко и уште поретко во доенечката возраст и во раната детстка вораст. Кај нас има релативно мал број на заболени деца, но, за жал, бројот расте.
пишува: Александра С.
