Детската парализа, позната и како полиомиелитис или полио, е заразна вирусна болест предизвикана од полиовирусот. Оваа болест најчесто ги зафаќа децата под пет години, но може да влијае и врз лица од сите возрасти. Иако полиомиелитисот бил широко распространет и причина за тешки инвалидности и смрт во 20-тиот век, вакцинацијата значително го намали неговото присуство и тежината во многу делови од светот.
Причини и ширење на вирусот
Полиомиелитисот се предизвикува од полиовирус, кој се пренесува најчесто преку фекално-орален пат, но може да се пренесе и преку контаминирана храна и вода. По влегувањето во телото, вирусот се размножува во цревата, а потоа може да влезе во нервниот систем и да го оштети. Едно лице може да биде заразено и без да покаже симптоми, што го прави вирусот лесно пренослив.
Симптоми на полиомиелитис
Симптомите варираат и може да бидат благи или тешки, во зависност од тоа дали вирусот ги зафатил нервите. Во околу 95% од случаите, заразените лица немаат симптоми или тие се многу благи, како што се треска, главоболка, умор, повраќање и болки во грлото. Меѓутоа, кај некои случаи, вирусот може да предизвика сериозни оштетувања на нервниот систем, што доведува до парализа, најчесто на екстремитетите (раце и нозе).
Симптомите на потешка форма на полио може да вклучуваат:
- Силни мускулни болки и грчеви,
- Губење на рефлексите,
- Слабост на екстремитетите или целосна парализа,
- Потешкотии со дишењето и голтањето ако се погодени респираторните мускули.
Последици и компликации
Кај лицата кои ќе развијат парализа, дел од мускулите може да не се опорават целосно, што доведува до трајни оштетувања и инвалидност. Дополнително, постои и ризик од појава на „синдром на пост-полио“ кај оние кои биле заразени, кој може да се јави многу години по акутната инфекција и да вклучува слабост, болки во мускулите и намалена издржливост.
Дијагноза и третман
Дијагнозата на полиомиелитисот се врши преку анализа на симптомите и тестирање на примероци од грлото, фецесот или цереброспиналната течност за присуство на полиовирус. Не постои лек за полиомиелитис; терапијата главно се состои од поддршка и физикална терапија за да се намали мускулната слабост и да се спречи деформација.
Превенција преку вакцинација
Најефективен начин за превенција на полио е вакцинацијата. Постојат две главни вакцини: оралната полио вакцина (ОПВ), која е евтина и лесна за администрирање, и инактивираната полио вакцина (ИПВ), која се дава како инекција. Масовните вакцинации доведоа до значително намалување на полиовирусот, а глобалната кампања за искоренување на полио продолжува да го намалува бројот на заразени случаи низ целиот свет.
Детската парализа, или полиомиелитисот, речиси е искоренета во повеќето делови на светот благодарение на глобалните напори за вакцинација. Во минатото, оваа болест била широко распространета, предизвикувајќи сериозни здравствени последици и инвалидност. Сепак, од почетокот на глобалната иницијатива за искоренување на полио во 1988 година, бројот на случаи е намален за повеќе од 99%.
Денешна распространетост
- Ендемични региони: Денес полио останува ендемично само во неколку земји, меѓу кои се Пакистан и Авганистан. Овие земји сè уште пријавуваат случаи на дива форма на полиовирусот, што значи дека вирусот природно циркулира во популацијата. Главните причини за тоа се тешкиот пристап до вакцини и недостатокот на здравствена инфраструктура, како и политичките и безбедносните предизвици кои ги попречуваат кампањите за вакцинација.
- Епидемии предизвикани од вакциналниот вирус: Во некои земји се појавија случаи на полио поврзани со вакциналниот полиовирус (циркулирачки вакцинално-поврзан полиовирус или cVDPV). Ова се случува кога вирусот од оралната полио вакцина циркулира во подолг временски период во популации со низок опфат на вакцинација и претрпува генетски промени. Такви случаи се појавуваат во делови од Африка, Јемен и Филипините, каде што е потребно засилување на вакцинацијата за да се спречи повторно ширење на вирусот.
Напредок во елиминацијата
Најголем дел од светот, вклучувајќи ги Северна и Јужна Америка, Европа, Југоисточна Азија и Австралија, е прогласен за „без полио“, благодарение на масовните вакцинални кампањи. Во овие региони, појавата на полиомиелитис е практично искоренета, но поради глобалните патувања и миграцијата, се врши внимателно следење за да се спречат нови инфекции.
Предизвици и цел на глобално искоренување
Иако голем дел од светот е ослободен од полио, комплетното искоренување се соочува со неколку предизвици, вклучувајќи ги:
- Недостиг на инфраструктура во ендемичните и економски нестабилни региони.
- Безбедносни ризици, особено во зони на конфликти, што го отежнува пристапот на здравствените тимови до сите населби.
- Дезинформации за вакцините што доведуваат до одбивање на вакцинација од страна на некои заедници.
Заклучок
Глобалната цел за искоренување на полио е реална, но бара континуирани и посветени напори во ендемичните и ранливите региони. Со зајакнување на напорите за вакцинација и следење на потенцијалните епидемии, светот е блиску до целосно елиминирање на детската парализа.
Полиомиелитисот е болест што може да предизвика тешки инвалидности, но со вакцинацијата и добрата хигиена, неговото ширење може ефикасно да се спречи. Тековните глобални кампањи за искоренување на полио се од витално значење за целосно елиминирање на оваа болест и за заштита на идните генерации од нејзините сериозни последици.
