ПРАВА НА ПАЦИЕНТИ: Кој и како може да донира сперматозоиди и јајце клетки

Ако во постапката на БПО не е можно користење на сопствени полови клетки на брачните и вонбрачните двојки, односно ако тие не се користат поради спречување на пренесување на тешка наследна болест на детето, можат да се користат донирани сперматозоиди, јајце клетки или ембриони од други лица (алогенеичко оплодување).

Донатори на јајце клетки и на сперматозоиди можат да бидат само лица кои се полнолетни и деловно способни и кои се согласуваат да донираат сперматозоиди или јајце клетки согласно со одредбите на Законот за биомедицинско потпомогнато оплодување.

Донатор на сперматозоиди е маж чиишто сперматозоиди со негова согласност се употребуваат за оплодување на жена која не е негова брачна или вонбрачна жена. Донатор на јајце клетки е жена чиишто јајце клетки со нејзина согласност се употребуваат за спроведување постапка за оплодување на друга жена. Донатори на ембриони се маж и жена кои се откажале од сопственото користење на ембрионот настанат за нивна прокреација, при што двајцата се согласиле нивниот ембрион да се користи за прокреација на други брачни или вонбрачни двојки или за жена.

Здравствената установа која е овластена за спроведување на постапка на БПО (биомедицински потпомогнато оплодување) е должна да определи одговорно лице за давање на информации на донаторот пред започнување на постапката за набавка. Тоа лице е должно, пред започнување на постапката за донирање, на донаторот да му:

  • Побара податоци за лична идентификација, како и други податоци во врска со неговата здравствена состојба и историја за минатите заболувања
  • Даде информации за целта и природата на набавката, последиците и ризиците, аналитичките тестови, ако се потребни доставувањето и заштитата на податоците на донаторот, медицинската доверливост, терапевтската цел и можната корист, информации за мерките кои се спроведуваат за заштита на донаторот, правото да добие јасно објаснети резултати од аналитичките тестови и правните последици од користењето на донирани полови клетки или ембриони
  • Даде информација за давање на задолжителна слободна писмена согласност за донирање.
Донирање и набавка на сперматозоиди и јајце клетки според законската регулатива, може да се спроведе само врз основа на слободна писмена согласност на донаторите. Донирање и набавка на ембриони може да се спроведе само врз основа на слободна писмена согласност на мажот и жената кои се откажале од сопственото користење на ембрионот.

Донаторите на полови клетки и на ембриони според Законот, немаат родителски права, ниту обврски кон детето зачнато со користење на нивните полови клетки со постапките на БПО.

Донаторите на сперматозоидите, јајце клетките и ембрионите можат да ја повлечат согласноста за донирање до почнување на постапка за БПО со нивниот дониран материјал. Изјавата за повлекување на согласноста, донаторите на сперматозоидите, јајце клетки и ембриони ја даваат во писмена форма. Во случај на повлекување на согласноста, донираните полови клетки или ембриони се уништуваат и за тоа здравствената установа на донаторите им издава потврда во писмена форма. Пред користењето на донираните полови клетки или ембриони во постапката на БПО докторот кој ја спроведува постапката е должен да провери дали согласноста е повлечена.

Донаторите на полови клетки или ембриони можат да ги донираат своите јајце клетки или сперматозоиди или во посебни случаи ембриони, кои не се употребени за нивна сопствена прокреација, само на една од овластените здравствени установи за спроведување на постапката за алогенеичко БПО.

Овластената здравствена установа е должна да воспостави систем за проверка во Државниот регистар.

Овластените здравствени установи се должни да обезбедат заштита на сите лични, медицински и генетски податоци за донаторот и примателот и да преземат неопходни мерки за да не се открие идентитетот на примателот на донаторот и неговото семејство и обратно. Податоците и документите претставуваат класифицирана информација и се чуваат во согласност со прописите за заштита на класифицирани информации и заштита на личните податоци. На пристапот кон податоците, на обезбедувањето на доверливост на личните, медицинските и генетските податоци, како и нивното откривање овластените здравствени установи се должни да ги применуваат законските одредби за заштита на правата на пациентите, за класифицирани информации и за заштита на личните податоци.

Донирањето на полови клетки е доброволно и без надоместок. Забрането е да се дава или прима паричен надоместок или каква било друга корист за донирање на полови клетки, односно ембриони.